Հանդես
Ինքնագիր գրական հանդեսի 4-րդ համարը տպագրվել է։ Այն կարելի է ձեռք բերել Երևանի Ակումբ և Արտ-Բրիդջ սրճարաններում կամ դիմելով Ինքնագիր գրական ակումբին և խմբագրությանը։
Ինքնագիր 4-րդ համարի խմբագրականը
Մինչ հայագիտության օբյեկտը` հայերը հրճվում ու հպարտանում էին ու են, որ ուսումնասիրության առարկա են, մինչ փնտրում ու պրպտում էին ու են հայի ու հայկականի մասին որևէ հիշատակում արևմտյան կողմն աշխարհի` որպես հավաստիք սեփական գոյության, մինչ դարերով արևմուտքին ուղղված հայացքով ոչ այնքան տեսնում, որքան ակնկալում էին տեսնվել ու սահմանվել 1978թ. հրատարակվեց Էդվարդ Սայիդի «Օրիենտալիզմը», և, ինչպես Ջուլիան Վիգոն է ասում «Ինքնագրին» տված իր Էսսեումª «ցնցեց Միջին Արևելքի ուսումնասիրությունների մարզը»: Իհարկե, Սայիդի գրքում հայագիտության մասին խոսք չկա, բայց բացում է դրա առաջացման պատճառը որպես արևելագիտության դրսևորում:
Շնորհիվ Մարկ Նշանյանի տեքստերի` «Ինքնագրի» այս համարի գլխավոր թեման դառնում ու հայկական միջավայրում ակտուալանում է Էդվարդ Սայիդը: Ու եթե Նշանյանի բնութագրմամբ` Սայիդը փոխեց «օրիենտալիզմ» բառի արժեքն այնպես, որ այսօր այն նշում ու նշանակում է` արևմտյան թյուր կեցվածք Արևելքի նկատմամբ, չնաշխարհիկության քաղքենի արժևորում, գիտությամբ տիրապետելու տենչ, Արևելքը լռեցնելու կամ առնվազն` նրա փոխարեն խոսելու ձգտում, քաղաքական շահերի ներգործություն և այլն, ապա նաև փոխվում է «հայագիտություն» եզրը:
Ինչպես Ռուսաստանում էին «Օրենտալիզմ» գրքի շուրջ քննարկումները սկսվել շատ ավելի վաղ, մինչև այն կթարգմանվեր ռուսերեն 2006 թ., այնպես էլ հույս ունենք, որ Ինքնագրի այս համարն է նախորդում Սայիդի գրքի հայերեն թարգմանությանը:
Սահիդը, որը «ամեղորեն» դառնում է Հասիդ Հեկտորին ուտող դեռահասի բերանում, օրիենտալիստական թակարդով հայտնվում է նաև Միսաք Խոստիկյանի տեքստում, ուր պատումի, թերևս պետք էր ասելª պատումների կամ շերտերի ինքնահակադրումը անխուսափելիորեն հանգեցնում է դիալոգի բազմաձայնության, առերևույթª առնվազն երկխոսության:
Թեպետ ոչ ուղղակի, բայց երկխոսական են նաև որոշ այլ գործեր, որտեղ կողմերը կինն ու տղամարդն են: Գուրգեն Խանջյանի պատմվածքի հերոսը, ի պատասխան սիրած դեռատի աղջկա հարցի («Իսկ ազատությո՞ւնը…»), զարմանալի զուգադիպությամբ բառացի կրկնում է Խոստիկյանի հերոսուհու` բեմադրիչ կնոջ խոսքերը` նախ սովորիր: Սակայն իր առաջաբանում, ասես սեփական հերոսի հետ թաքնված երկխոսությամբ, Խանջյանը մերժում է «սովորել» ավելի ճիշտ` առողջանալը:
Երկխոսությունը «շարունակում» են առաջին անգամ հայերեն հրատարակվող ֆրանսահայ գրողի` Քլեր Տետեյանի հերոսները: Կինն ասում է` «այդպիսին է կյանքի օրենքը` մեկը սնվում է մյուսով»: Տղամարդը ճշտում է` «ոչ, մեկը տրվում է մյուսին»:
Շուշան Ավագյանը «շեղակիորեն» երկխոսում է հերթական կանացի անվան հետ կանանց անունների մասին` բացահայտելով «լռեցնելու կամ առնվազնª նրա փոխարեն խոսելու ձգտում» և «թյուր կեցվածք»` արևելքի փոխարեն այս դեպքում կանանց նկատմամբ:
Սոնա Աբգարյանը շարունակում է «Ինքնագրի» նախորդ համարում սկսած իր կոմիքսային երկխոսությունը` Թումանյանի և իր Անուշների միջև, իսկ Գոռ Ենգոյանի sms ինստալացիան էպիստոլյարիկ երկխոսություն է վիրտուալ ցանցում:
«Ինքնագրում» կողք-կողքի հայտնվելովª տեքստերը ինքնաբերաբար սկսում են խոսել նաև իրար հետ:
Գրականությունը խոսում է երկխոսություն:
Վիոլետ Գրիգորյան
Ինքնագիր 4-ի շնորհանդեսը հուլիսի 29-ին Ուտոպիանա կազմակերպության այգում
լուսանկարները Անուշ Բաբաջանյանի
Ինքնագիր 3-րդ համարի խմբագրականը
Սահման: Մեկը սովետական փշալարերի մեջ “ծնվելու անբախտություն” զգացողը, հազարավոր կիլոմետրերի այդ սահմաններից դուրս պրծնելու մեջ է պատկերացրել երջանկության հնարավորությունը, մի ուրիշը` սեփական մարմնի սահմաններից` թեկուզ 30 սմ-ով: Մեկը թմրադեղային թռիչքով փորձել է ազատվել մեր հասարակության ներշնչած վախերի սահմաններից, մյուսը` աֆղանական պատերազմի, երբ սովետական փշալարերով սահմանը ուրիշ երկիր արտահանելու ռազմական գործողություններին մասնակցելովª հայտնվել է սահմանային իրավիճակում:
Միայն Սովետում ծնվածնե՞րն են այդպես ձգտում քանդել ու ազատվել սահմաններից, ապա հայտնաբերում, որ փշալարն արդեն “մարմնի մեջ է մխրճվել” ու ինքնության մաս դառել: Բայց Սովետը քանդվեց, ու պարզվեց, որ սահմաններն ամեն տեղ են, մարդն հենց սահման է` ուր էլ ծնվի, ինչ ազատության մեջ էլ մեծանա: Աչք ծակող կոպիտ մետաղալարերին փոխարինում են անտեսանելի “զոնթիկները”, որ սահմանվում են մարդկանց, հասարակությունների, մշակույթների մեջ ու միջև։ Գրականությունը հայտնվում է իր սահմանագլխին, փորձում սահմանազերծվել, բայց էլի վերասահմանվում է։ Մեր անազատ կյանքի ու մշակույթի ընդհանրությա՞մբ է բացատրվում, որ տեքստերում հայտնաբերում ենք սահմանները նշելու, հարցադրելու, վերանայելու կամ հաղթահարելու խնդիր, թե՞ “Ինքնագրի” տարածքն ինքն է սահմանում այդ միտումները:
“Նորից կամ կրկին”-ը սակարկելով մատնում է հոսքերի համընկման սահմանները` ֆինանսական սիրախաղի` գուցե հենց բանաստեղծություն կոչվածի հետ, իբրև թաքնված հասցեատիրոջ։ Էլեկտրոնային շրջանառության պայմաններում թուղթ-դրամը վերասահմանվում է իբրև բանաստեղծության հումք: Նախատեսվող գործառույթի սահմաններից դուրս հանված տեքստը առաջարկվում է ընթերցանության “առանց գրականության”: Լաբիրինթոսը կառուցվում է բազմաթիվ հղումներով ու ցիտատներով, գրաբարյան “սրբազան” բառաձևերից մինչև փողոցի խոսք, բարբառներից մինչև օտարալեզու արտահայտչաձևեր ընդգրկող բազմաշերտ լեզվով, բայց ներքին սահմանների ծուղակ-փակուղիների փոխարեն ամեն քայլ տարբեր ելքուղիներ է հայտնաբերում, որ բազմապատկում են դեպի իրականություն բացվող դռները:
Մի սահման էլ է խախտվում “Բնագիր”-“Ինքնագիր” պատմության մեջ. միայն հայերի այս գրական աշխարհը առաջին անգամ ներգրավում է ոչ հայի, և այն երկրից, որի հետ մեր սահմաններն ամենախիստն են հսկվում: Ու հեղինակի հետ “Ինքնագիրն” էլ է ուզում “տեսնել սահմաններ չունեցող գրական համագործակցությունը”:
Ու մի անակնկալ, թե ակնկալելի զուգադիպությամբ, մեկը` Սփյուռքում, մյուսը` Հայաստանում, հայոց ցեղասպանության վերաբերյալ ԱՄՆ կոնգրեսի 106 բանաձ¢ի քաղաքական, քարոզչական սահմաններց դուրս են գտել իրենց նույնությունը 106-ի հետ:
Վիոլետ Գրիգորյան
