(մ.թ. IV դար III կուրս)

Վարդան Ֆերեշեթյանին

If bee, it buzz.

The taing of the shrew

կամ

Winy Pooh

– Ո՜չ, սկզբից սկսելու կարիք չկա, մոտ արի:

Շարունակիր:

Ո՞վ պատասխանեց: Մենակ չէ՞ր:

– Սաղավարտը:

– Ի՞նչ սաղավարտ: Սաղավարտը խոսո՞ւմ էր: Գիշերով սաղավարտի հետ է՞ր խոսում:

– Առանց հասկանալու ինչի՞ էիր ուղղում: Փայլեցնում էր սաղավարտը ու խոսում հետը` հարցուփորձ էր անում: Միշտ կարծում ես` նախօրոք արդեն գիտես ուրիշի ասածը: Ուրիշի ասածը ուռի՜շ կլինի:

Սա ի՞նչ էր:

– Ի՞նչը:

– Դու բան չտեսա՞ր:

– Սիրուն ջա՜ն, ուշադիր եղիր` ինչպես է կառուցվում դրվագը, որ հասկացվի:

– Իրեն-իրեն չի կառուցվում` ես եմ անում: Ինչի՞ պիտի հասկացվի: Իրեն-իրեն չի հասկացվում` կամ ուզում ես, կամ` չէ: Չի հասկացվում, թող չհասկացվի’:

– Հանդիսատես չի գա:

– Թող չգա:

– Լավ, լավ, շարունակիր, դմբլո, կերպարից դուրս մի արի:

– Ամբողջ գիշեր թքում-մաքրում, սաղավարտի մեջ իր արտացոլումի վրա էր մղկտում թե` էլ կին չի, ամուսինը վրան չի նայում, վաղը որ կռիվ գնա` իր ու իր երեխայի համար չի գնա, Հեղինեի համար կգնա, չնայած չի ապրում հետը:

– Վերին շրթունքդ շարժիր, թե չէ վերջում չի լսվի:

– Հիմա դա կարևոր չի` մեզնից բացի մարդ չկա:

– Հերի՜ք: Հեկտորի հրաժեշտի հայտնի տեսարանը, երեխե՜ք, օրինավոր օջախի ու հայրենիքի առաջ պարտքի մասին է: Կարիք չկա ավանդույթը խախտելու. ամեն դեպքում` հիմա: Դուք դեռ պիտի սովորեք ու սովորեք: Հիմա վերջ: Կհավաքվենք Վարդավառից հետո: Ձեզ խորհուրդ` ավելի պարզ նյութ վերցրեք: Առակներ վերցրեք: Իրականությունից կտրված երևակայել չարժե, չարժե` լավ չի: Եթե անպայման հորինել եք ուզում, ձեր իմացածից վերցրեք` հարյուր անգամ ավելի կարևոր ու հետաքրքիր կլինի: Ցտեսություն: Դու դեռ մնա: Ցտեսություն, դու ապրե՜ս, ցտեսություն, ցտեսություն:

– Ինչի՞ մնամ:

– Նախ մռութիդ մուրը լվա:

– Մուր չի:

– Ածուխ ես քսել:

– Մորուքս մուր չի:

Սա ի՞նչ էր նորից:

–  Շատ չար ես` խղճում եմ մորդ: Միշտ կեղտոտ, դնչիդ դուրս տված: Արի տեսնեմ:

– Չէ՜: Էլի սկսեցի՞ր:

– Չեմ ցավեցնի, կա-մաց կսեղմեմ:

– Չէ՜:

Դու երեխա չունե՞ս:

– Չէ, բոլորդ էլ իմն եք: Պատմի՜ր, վերջն ինչ եղավ:

– Ի՞նչ պատմեմ: Միշտ չես թողնելու բեմում խաղանք, չէ՞: Վրաս ծիծաղելու ես: Ամեն ինչ սովորել ես, որ ուզածդ անես:

– Կարծում ե՞ս:

Չեմ ծիծաղի:

– Բա չէ, իհարկե դու չէ` ավանդույթի, գիտության փլան-փստանը կծիծաղի, ամեն ան- գամ` ՙհաղագս՚ տադամ-տադամ:

Ինչի՞ն են ՙհաղագս՚ ասում:

– Դեռ շատ ես փոքր: Լավ: Շարունակի՜ր, տեսնեմ:

– Հեչ: Դե առավոտը, որ հեծավ իր սեավն հրթիռն, հագավ սաղավարտը, լիքն էր կնոջ շշուկներով, հառաչներով, դրա համար էլ Հեկտորը չնկատեց վրան սուլրացող նիզակը:

Անդոհալի չքմեղանքով եղկեց անագորույն հաղագս…

– Հաղագս, հա- հա` արդեն:

– Ասեցիր` վրաս չես ծիծաղի, Սեդա՜:

– Սիրում եմ պարթևերենդ:

– Ի՞նչ պարթևերեն, ցնդած:

– Լավ, լավ, շարունակիր Հեկտորիդ հրաժեշտը:

– Թո՜ղ:

– Կծել չկա՜:

– Թող ձեռքերս, թե չէ…

– Թե չէ ի՞նչ, թսլի՜կ, մեկ էլ տեսար փոսի մարդը կգա՞: Նա է  գլուխդ լցրել, չէ~: Սիրուն ջան, դա քո խելքի բանը չէր:

– Թո՜ղ:

– Պարթևը դուրս կգա, քեզ տեր կանգնի՞:

– Եղինջով կդաղի քեզ,

ինքը չի պարթև,

– Էդ ո՞ւմ:

– Առռյունի վրա աղ կանի, սխտոռ, բիբար աչքիդ ու կչոքացնի խճի վրա, որ դու էլ խոզ դառնաս:

Դու ես:

– Էդ ո՞ւմ:

– Քեզ, բոլորիդ գանահարի, մամս ասեց` իմ ու իրա խաթրին որ կպել եք միշտ, չի անագանիլ բոլորի կվառի տեղերը` իրա աստվածը, կքանդի էն բաբաթ գմփ-գմփով:

– ՙԲաբան գմփ-գմփով՚, բա իհարկե, ՙչի անագանիլ՚, տեսեք, տեսեք: Ամբողջ փաթըռթին մորդ ու քեզ համար ես կարծում, ուրիշ բան չկա: Աստվածն էլ ձեզնից բացի բան ու գործ չունի: Աշխարհը կքանդի, իհարկե, թե կաշին չքերթեն մեկէլ լրտեսների պես:

– Ինքը լրտես չի:

– Կքանդի գլխիս: ժամանակին էս գլուխը` խելքը ունենայի:

Տեսել ենք` կուշտ ենք…

Կաշին կքերթեն, ախ ո՛նց կքերթեն, եթե մինչև էդ փոսում բարեհաջող չփտի:

– Չի՜ փտի:

– Հա, մերդ դրան տաք-տաք նայած կլինի, ճարն ինչ` խելք չունեցավ` ձեռից ձեռ, տեր ու շնորհքին օջախ չունեցավ կամակորը` դրան բաժին դառավ, սա էլ իլիականով, պարթևերենով պիտի մխիթարի ձեզ: Ջա՜ն: Ուրիշները փոսն են լցնում, իսկ սա` կեղտը փոսից:

– Դուրս կգա էգուց` կտեսնես` ով խելք չունի: Դու քո, քո, քո, տիրոջը տես: Մեզ տեր պետք չի, արդեն ազատ ենք էգուց:

– Բա ոնց չէ` հիմա՜: Հիմա ամեն էգուց սպասիր էգուց:

Սպասիր, բայց…

– Տես` նորից, նորից:

– Սպասիր, քանի՞ տարեկան եղար:

– Էլի անցավ, նորից չտեսա՞ր:

Էդքան խաղ գիտես, ամեն ինչ, բայց քեզնից դուրս բան չես հասկանում, չես հավատում: Վաղը կտեսնես ազատն աստված…

– Սպասիր, սպասիր, քանի՞ տարի անցավ դրա վրա:

– Ինչի՞ վրա:

– ՙԻնչի վրա՚, դրա մեջ` վիրապում: Երբվանի՞ց էր փոսում:

– Մի՜շտ:

– Կարծո՞ւմ ես…

– Միշտ էլ փոսում էր ինքը:

– Ո՞վ` ինքը:

– Էլի ցնդեցիր, ո՞վ, ով` Ագռավաքարի Արտավազդը:

– Իրեն ի՞նչ ես ասում:

– Վախեցա՞ր, վախեցար ամեն ինչ ասում, խաբար եմ տալի՞ս:

– Վախենում եմ` ոչ թե վաղը, վաղո՛ւց արդեն դուրս եկած լինի, կանգնած դեմս` կեղտոտ դնչով:

Ասում ես` գիշերը ուրեմն Հեկտորի հրաժեշտն էր մորդ արե՞լ: Հեկտորը հանուն օջախի՞ չի զոհվել:

Էլ ի՞նչ ասեց մամդ:

– Ասեց` դուրս կելնի էգուց, աշխարհի հախից կգա` ետ կգա:

– Ո՞ւր, փո՞ս:

– Ուրիշ տեղ չի ուզում: Ասեց` երջանիկ ամենից ավել փոսում եղավ ամբողջ ժամանակ:

– Դե ոչ էլ դուրս թող գա, թող մնա էլի` մամիդ փոսի մեջ, ու դու էլ հետը: Ուզածներդ էդ չի՞:

Թե չէ զոռով դուրս եք գալիս-չեք գալիս` աշխարհն ազատեք, փրկեք, լուսավորեք` դեռ խոսել չսովորած: Առանց մեծ-մեծ բրդելու ինչ կստացվի` պիտի ազատեք մեզ` մեզանից, բոլորին` բոլորից, աստծուն` իր իսկ անունից: Դուրս գալու հախը առնելու համար աշխարհը կշինեք, փոս կշինեք` մեծ փոս-փոոոս, խոր վիրապ: Ու դժգոհ եք, որ դեռ ամեն տեղից չի գալիս ձեր էն հոտը, փոսահոտը` հավեսով:

– Քո մուշկից մամս էլ ունի Չնաշխարհիկ…

– Ի՞նչ:

– Մուշկ, համ էլ զաֆրան, կարմիր քրքում ու, ու ուրիշ բաներ, հոտեր ունի:

– Ունի:

Իսկ այ, այ սրանից ունի՞:

– Ի՞նչ

– Մո՜տ արի:

Արի՜:

Վախենում ե՞ս

– Չեմ ուզում:

– Իսկ սրանի՞ց:

– Բան:

– Ի՞նչ բան

– Փիս բան:

– Փիս, փիս,

ի՞նչ փիս:

– Ինսեկտուս, չշարժվե՜ս,

փիս կրետ կա վրադ:

– Ա՛…

– Չշարժվես` բռնեմ:

– Չէ:

Բռնեցի՞ր:

– Սպասի՜ր`

հանկարծ դուրս չպրծնի:

– Շորիս վրա չանե՜ս:

Ի՞նչ…

– Համարյա:

– Չե՞ս բռնել:

– Չգիտեմ:

– Ի՞նչ ես անում:

– Սրանք վատերից են, ոխ են պահում` որ փախավ, պարսով ետ կգա:

– Սպանի՜ր:

– Բայց շո՞րդ…

– Սպանի՜ր, ոչինչ:

Ինձ ե՞ս սպանում:

– Փիսերին, փիսերին, վատերին: Ժպիրհ վպիրհ պժգալի: Անդոհալի չքմեղանքով անա-գորույն եղկեցի ազատ ձայն բազմաց, կամ թարս… բզզաց…

– Տեսնե՜մ:

– Ահա Հեկտորը` անհույս բզզացող:

– Չկծի՛  քեզ:

– Թևերը կպոկեմ:

– Դու քաջ ճարպիկներից ես:

Էս էլ պոկվե՞ց…

երևի թելը բարակ էր, չէ՞:

Թող մնա մոտդ:

– Չեմ ուզում:

– Կտաս մամիդ` ոչ ոք չունի դրա հոտից: Սահիդի քարավանից ճարեցի: Հնդիկ մի կախարդ յոթ կոկորդիլոսի արցունքից եփել, խառնել էր վիոլետ ու էլի ինչ-որ բան:

– Ի՞նչ բան:

– Ինչ-որ բարբաջանք, գաղտուկ փսփսոց:

– Բարբաջացող ջո՞ւր:

– Փսփսացող:

Կաթնաղբյուրի:

– Չէ՜: Ես գիտեմ`

Ստիքսի:

Տեսա՞ր:

– Կամա՜ց:

– Կտամ իրեն, որ դուրս գալուց առաջ գեշ պարին քսի:

– Ի՞նչ:

– Մեջքին էլ ես կքսեմ` բաց տեղ չմնա: Ոտից գլուխ անխոցելի կլինի: Օ՛ պժգալի…

– Իսկ մամի՞դ,

կամ քե՞զ:

– Ոչ մեկին էլ չի հերիքի սա,

ուրիշը չկա՞:

– Չկա՜:

– Ոչ մի՞, ոչ մի՞, ոչ մի,

ոչ մի՞ կաթիլ:

– Չկա՜:

– Գիտե՜մ ինչ:

Ես սա տակառի ջրին կխառնեմ` հերթով կմտնենք:

– Ա՛յ լավ գտար, բայց ուժը կանցնի:

Ձեր նոր փոքրիկին, որ պիտի ծնվի, գուցե հերիքեր:

Աստված իմ, իրոք, դա ի՞նչ էր:

– Ոչ մի բան:

Չեմ ուզում, վերցրու, Հասիդը հաստատ խառնած կլինի:

Խառնած էլ չլիներ, չէր քսի ինքը, կասեր` տերը մեր,

տադամ-տադամ, իմացյալ-չիմացյալ թե չգիտեմ ինչ:

Տես, նորից, նորից:

– Մամդ մի ճար հաստատ կգտնի:

– Ճաշին կխառնի՛:

– Գի՜ժ, ուտելու չի:

– Թե դո՜ւ ինչ գիտես` մենք ինչ չենք ուտում:

Հեկտո՜ր, հրաժեշտ տո՜ւր:

– Չուտե՜ս:

Չուտե՜ս Հեկտորին,

կրետը չուտե՜ս…