1. Օր երրորդ

Ստամբուլը սիրածների տեղ ա.

փախնելու,

էսօր վերջապես հիացա քաղաքով:

Քաղաքի տակ մի ուրիշ քաղաք կա

ու սովորական մարդիկ ապրում են

ընտիր բյուզանդահոտ տների մեջ,

տների տակ հին մառաններ կան,

էնքան հին, որ էդ հնի սովորության համաձայն` ուզում ես չոքել աղոթել:

Աչքս կշտացրել ա էսօր Ստամբուլը,

բայց ահագին տխուր եմ,

էսօր հասկացել եմ, որ ստամբուլահայերը

դաժե հայկական գերեզմանատանը թուրքերեն են խոսում,

երբ իմանում են, որ Երևանից ես, հետդ էլի թուրքերեն են խոսում,

հետո քո ընկերոջը թուրքերենով ասում են,

որ Հայաստանի հայերենը ցածրաճաշակ է,

ու իրանք չեն հավանում:

Ծերանոց էինք գնացել,

պապիկներից մեկը ինձ հարցրեց ,«Անուշը» գիտե՞ս

Օպերայի սյուժեն սկսեցի պատմել ստիպված,

ախր չգիտես ինչ խոսես էս մարդկանց հետ,

հետո հարցրեց Երևանում ազատությունը ո՞նց է…

Գնացինք Կում Կապը, Կյոռ Ագոբի ռեստորանում

մեզ չայ հյուրասիրեցին,

բայց Պոլսո գլխավոր հայկական եկեղեցին փակ է 5.30-ից հետո.

ու կամերաներով շրջափակված,

ինձ ներս չթողեցին,

ու կասկածանքով հարցրեցին թուրք ընկերներիս մասին,

մի խոսքով` ինձ չգիտեմ ինչում կասկածեցին,

Երևանի ակցենտն էլ խանգարեց,

ինձ եկեղեցու դռնից ներս չթողեցին,

Թուրքիայի հայերին եկեղեցին սպասարկում է մինչև երեկո:

Դրանից հետո Աստծո տան դռները փակվում են

հայ-թուրքական հարաբերությունների պատճառով,

և իմ ու թուրք ընկերներիս ջերմ բարեկամության տակ

թաքնված ա մի մեծ ու ահավոր թշնամություն,

Դինքից հետո խեղճ պատրիարքը խելքը թռցրել ա,

մահվան վախեր ա ապրում,

իսկ Ստամբուլի հայերի դեմքը մեծ մասամբ ավելի փակ ա,

քան չադրայով կանանցը,

թուրքերի մեջ հաստատ գիտեմ թե ով եմ,

ու հեշտ ա հաղթահարել ազգությունը իրանց հետ,

քան տեղացի հայերի մեջ,

սրանք չգիտեմ իրենց ինչն են ուզում պահել:

Եթե լեզուն, սաղ կյանքը թուրքերեն են խոսում,

որովհետև ուրիշ կերպ հնարավոր չի,

հայերենը դարձել ա տոնի համար պահած համով ուտելիք,

կամ կոզիր քարտ:

Թուրքերը ավելի են Հայաստանով հետաքրքրված,

քան տեղի հայերը,

հասկացել եմ թե ինչի

սա համ իրանց հողն ա,

որի համար դեռ կռիվ են տալիս թուրքի դեմ,

ու օտար հայացքի համար բոլոր թուրքերի նման սվաղված են

քաղաքի բյուզանդական ավերակներին,

իսկ Երևանում էլ մենք մեզ մխիթարում ենք,

որ արևմտահայ պոեզիան ծաղկել էր Պոլսում,

հայ հարուստները քաղաքի կենտրոնական փողոցում տներ ունեին,

իսկ ամենատաղանդավոր ճարտարապետները հայեր էին:

մի խոսքով էշություն,

որ հնարովի իրականություն ա Թուրքիայի հայերի մասին,

որովհետև իրանք էս հին հողի պատմության ընդամենը մի մասն են,

ու ոչ թե գլխավոր մասը, այլ ամենալացելու,

ամենաանտեր:

19. ապրիլ, 2009

2. Օր երկրորդ

Կինոփառատոնի մամլո կենտրոն

ֆրֆռում էինք Ստամբուլի փողոցներով,

խանութներով,

նվերներ,

գին ենք քցում,

5 զույգ ականջող ու 3 բլուզկա, 1 շարֆ,

էսօրվա համար հերիք է,

ինտերվյու փառատոնի տնօրենի հետ

ու հետո ճանապարհ դեպի «Ակոս»-ի խմբագրատուն,

հայտնում եմ տխուր լուրը` Մանգասարյանը մահացավ…

Հրանտ Դինքի նկարը տոնածառի լույսերի մեջ է,

շենքի մուտքի մոտ մոմերի տեղերը մնացել են,

ես պառկում եմ Հրանտի տեղը մի երկու վայրկյան,

իսկ ներսում մարդիկ շարունակում են աշխատել լուրջ դեմքերով,

իրականում հոգնել են Երևանի հայերից,

սա ուրիշ աշխարհ է,

ու էլի հայերի տունը:

Մետրոն փախած է, շատ լավն է,

ոնց որ կինոներում,

ճաշակով ու նուրբ նացիոնալիստական,

Գալատա Անտիկ հյուրանոց,

հետո էլի Իսթիկլալով քայլում ենք,

մեռանք էս փողոցից,

ուր գնում ենք, էստեղ ենք դուրս գալիս,

էս ինչ ա, մենակ խանութ ու եվրոպական դեմքեր,

էստեղ «սովորականությունը» մոդայա դարձել,

մառոժնին էլ թանկ, բա շորերը…

մի 300 հատ խանութ կա էս փողոցի վրա,

գժվել կարելի ա, տանում ա,

դու էլ գնում ես,

լավ, ինչքան կարելի ա շոր ու կոշիկ նայել,

քեզ հավերժ շմոտչնիկ կսարքեն էս փողոցում:

Ուզում եմ էն հասարակ Ստամբուլը տեսնել,

կենտրոնում չեն ապրում, կայֆ են բռնում,

իսկ մի քիչ հեռու ապրում են էլի,

ոնց որ սովորականի պես,

բայց մի խանութպանի մոտ գնացինք` Կարոյի մոտ,

ասեց էդ կողմերում հենց իմացան մենակ աղջիկ ես,

ճիշտ ա չեն սպանի, բայց սումկեդ ու փողերդ կտանեն,

բան էլ չես կարա անես,

որ տաքսի կանչես, տաքսիստն էլ փողերդ կառնի կգնա:

Այ քեզ Ստամբուլ…

Հիմա մարդ պետք ա ճարեմ, ՏՂԱ-մարդ, որ գնամ

քաղաքի էդ տղամարդ մասը տեսնեմ:

Փառատոնի հյուրերի համար ճաշ էին սարքել,

դե մենք էլ գնացինք,

ձուկ կերանք ու մի քանի համով սալաթ,

նստեցինք ամենաանկյունում ու ես ինձ լավ էի զգում

քուրդ ընկերների շրջապատում

դե անգլերեն էինք խոսում:

Հետո էկան Գերմանիայում ապրող ֆրանսիացի մի աղջիկ

ու հետը մի ուրիշը, ով էնքան սիրուն էր, որ անունը չեմ մոռացել` Ջուլիա:

Սո, ֆրանսուհին նման էր Ծոմակին,

ու ամենավերջում,

երբ ես իրան մի լավ տանջել էի բացատրելու համար

թե ինչ պատմություն ունեցավ հայը նախավերջին դարում`

(կներեք էս մասով,

գիտեք էլի իմ նացիոնալիստ անցյալը,

ոնց անում եմ, չեմ ազատվում)

կիսվեց իմ հետ մի գաղտնիքով.

իրեն երբ էստեղ հարցրել էին թե ուր է իր ամուսինը, ինչու իր հետ չի,

ահագին զարմացել էր:

Ասում եմ էս կողմերում սենց ա,

աղջկան մեծացնում են, որ մայր դառնա ու կին:

Հետո զարմացել էր

թե ինչի իմ ընկերուհին վախենում ա

գիշերով քայլել թեկուզ Իսթիկլալով:

Ես փորձում եմ ասել, որ հայ կինը էն գլխից վախում ա թուրքերից,

որ էդ վախը հին պատմություն ունի,

հետո էդ երկու եվրոպացի կինը իրար մեջ

որոշել էին մեզ ճանապարհել մինչև հոթել,

արա շատ ամոթ էր,

մինչև հիմա ամաչում եմ:

Սիպիլը հրաշք աղջիկ է.

ցերեկները գրում է, գիշերը` DJ աշխատում,

բայց քանի որ ինքը չնայած հայ է,

Իստիկլալով գիշերը քայլել չի վախում,

ու թուրքերի հետ լավ էլ պար է բռնում,

ու էդ պարը ահագին նման է քոչարուն,

մի խոսքով ես էլ եմ պարում,

ու ինձ դուր է գալիս շարժել ոսկորներս,

ու մեկ ա թե ում հետ ես պարում,

որովհետև

վաբշե ազգությունը ինչ կապ ունի մարդու հետ:

կարևորը միասին լինելն ա:

Մի խոսքով ես հիմա Էլթոն Ջոն եմ լսում,

ու կարոտում եմ Կարսին,

ու հասկանում եմ, որ,

իզուր ժամանակ եմ ծախսում

ինձ փնտրելով իմ պապերի մեջ

Թուրքիայում,

Չնայած դա երևի կարևոր էր իմ համար:

(Ժողովուրդ, հիմա մեր ժամով գիշերը 4.55 ա:)

15. ապրիլ, 2009

3. Օր չգիտեմ որերեորդ

Այսօր, ինչպես և երեկ,

հարբած աչքերով քայլեցի եկա տուն,

այսինքն` հյուրանոց,

քաղաքը լիքն էր տուրիստներով,

բայց ես ուզում եմ ինձ սովորական զգալ,

տնական ու ջինսերով,

ու ստեղ էլ կյանքը ջինսական ա առաջին հայացքից:

Զարմանալի ա, որ թուրքերը մեր հանդեպ

ավելի մեծ հետաքրքրություն են ցուցաբերում

քան տեղի հայերը,

այսինքն` պատրաստակամ են օգնելու,

իսկ փողոցում քո ազգությունը ընդհանրապես կարևոր չի,

եթե ժամանակավոր ես այստեղ,

ու դու վերջապես քեզ պրոստո մարդ ես զգում,

ճիշտ ա` ճխտված էն մասսայի մեջ,

որ Թուրքիայի վճարող մասն ա,

բայց ասենք Ստամբուլն էլ քո համար

ահագին մաքուր ու սիրուն են պահում,

ու դու մասսային մերձեցած մարդ ես:

Հայկական թաղամասերը առանձնապես չեն ձգում,

չեմ հասկանում ինչի,

առաջ ամեն ծակում հայ էի փնտրում,

իսկ էս անգամ գուցե մասսան ինձ տանում ա,

էսօր դաժե թուրք լրագրողը զարմացավ, որ չեմ գնացել էնտեղերք,

ու ես էլ զարմացա:

Օրվա գործ լիներ կանեի,

որ համ էլ մարդկանց չկարոտեի,

հիմա հավաքում եմ մենակ այցեքարտեր ու մտքեր,

գնում եմ պիվա խմելու ու նկարվում եմ նոր ընկերներիս հետ,

կարևորը իրանց վրայից եվրոպա-ամերիկյան ջերմություն չի փչում,

այլ` թուրքա-քրդական վախենալու մարդամոտություն:

Ուֆ չգիտեմ…վոբշըմ էս մարդկանց հետ նստել լինում ա,

խմել լինում ա,

ապրել էլ երևի կլինի,

միանգամից մի կտոր հացի են հրավիրում:

Գյուլիստանը Վանից ա….սիրուն, կապույտ աչքերով աղջիկ

հոգեբան:

Ինքը առանձնապես պատմություն չգիտի,

կամ գիտի` ձեն չի հանում,

բայց ավելի լավ, որովհետև Վանում կյանք կա,

մենակ վանք ու լիճ չի.

Վանում երեխեք կան ու իրանց համար էս աղջիկը հոգեբանություն ա անում:

դա ավելի կարևոր ա, քան Վանա կատուներն ու տառեխը,

Գյուլիստանը ինձ Վան ա հրավիրում միանգամից,

ու էնպես բաց սրտով ա հրավիրում

որ

Վաղը պիտի գնամ Հրանտի մոտ,

Ակոսում” տեղը հարցրեցի` առաձնապես արձագանք չգտա,

բայց էսօր իրա թուրք կոլեգան “Հուրիեթից” ասաց` միասին կգնանք,

He is my favorite person in the world ասեցի,

վռազ թարգմանեց թուրքերեն` ընկերներին,

խմեցինք Հրանտի կենացը:

Իսկ թուրքական հին պոպը էդքան էլ վատը չի:

18. ապրիլ, 2009

4.

Թուրքական գարեջուրն ու Կարսի հայկական տները

իմ մեջ իրար հետ բարեկամություն են անում,

որովհետև ես հիմա Կարսում եմ

ու հիմա չգիտեմ ում տանն եմ գիշերելու,

բայց իմ ծանոթի ծանոթի ծանոթները

սենյակը տաքացրել են իմ համար,

ու չստիկներ են տվել,

ու զրույցից պարզվեց, որ

հավատում են դեմոկրատիային իրենց երկրում:

Կարսը հիասքանչ է այնքանով,

որ ես ինձ տանն եմ զգում,

բոլորը ում հանդիպեցի ուրախ են ինձ օգնել,

մեկը առաջարկում է Էրզրումում իր տանը մնալ,

մյուսը թուրքական news agency-ում աշխատանք է առաջարկում,

մյուսն ասում է, որ ինձ

հայկական գերեզմանաքարերի լուսանկարներ

ցույց կտա,

էն մյուսն էլ ինձ կերակրում է,

ու ասում է, որ հյուրը չի կարող վճարել:

Փորձում եմ բացատրել, որ Կարսում ես ինձ ոչ հյուր եմ զգում,

ոչ էլ տուրիստ,

ու Օզյունը, կապույտ աչքերով թուրք աղջիկը,

ում նախնիները Սալոնիկից են եկել,

իրեն Հունաստանում չի կարող տուրիստ զգալ,

ասում եմ իրան ու հասկանում է ինձ:

Իսկականից շշմելու միջավայր է,

ոնց որ Աբովյան փողոցի մոտակայքում,

ասում են 2-3000 հայ կա այստեղ,

ու ես հայկական քթեր եմ գտնում,

բայց ասում են սուս, էդ մասին բարձրաձայն մի խոսա:

Է, չեմ խոսում,

ու մտքում ուրախանում եմ, երբ ընտիր-ընտիր հայկական շենքերը

օգտագործվում են իբրև դպրոց ու կոնսերվատորիա:

Իսկ պաշտոնատներում, որտեղ մեծամասամբ քրդեր են նստած,

ու գրասեղանների վրա անպայման շաքարաման կգտնես

մեկ-մեկ սենյակներից անդուր հոտ ա գալիս,

բայց ինչ կուզես ասա,

էս մարդիկ Անին ու Կարսը իրոք սիրում են,

ու հպարտանում են կիսաքանդ եկեղեցիներով:

Խոխմայա, երբ տեսնում ես եկեղեցու հիմքի վրա մզկիթ են արել,

մեկա, էլի աղոթքի տուն ա,

մտածում եմ:

Էստեղ Գյումրիի ու Երևանի մասին շատ են խոսում,

սահմանի բացման ու բարեկամության մասին:

Ես թեյը խմում եմ շաքարը կրծելով

ու մարդիկ ուրախանում են, որովհետև դա Էրզրումի սովորույթ ա,

երբ ասում եմ պապս Բուրսայից էր,

ասում են հըմ…ու մի տեսակ ջերմանում են,

ասում են` մերոնցից ես, Թուրքիայից ես:

Ես ուզում եմ հավատալ

գուցե խաբուսիկ այս հարազատությանը,

բայց մի բան հասկացել եմ.

շատ պրոդվինուտի ազգ են թուրքերը,

վռազ քեզանից լավը կսովորեն ու կվերցնեն,

հետո քեզանից առաջ կանցնեն ու դու,

որպեսզի մոռանաս, որ հիմա էլ դու իրանցից սովորելու բաներ ունես,

գերադասում ես փակվել քո մեջ

ու չտեսնելու տալ քո հարևանին:

Ի~նչ վիթխարի քայլերով են առաջ գնում…

մանթո եմ ահագին,

մյուս կողմից կողմնակից,

որ ինչքան հնարավոր է շուտ սահմաններն ու մեր աչքերը բացվեն:

22. ապրիլ, 2009