Սյուզան Սոնթագի օրագրի առաջին հատորի նախաբանում նրա որդին` Դեյվիդ Ռիֆը նշում է, որ հավանավաբար մայրը չէր ցանկանա հրապարակել այն: Հրապարակման և ընտրության որոշումը միայն իրենն է եղել: Մայրը մահացավ` առանց հրահանգելու, թե ինչպես վարվել նոթատետրերի և կիսատ թողած գործերի հետ: Այդ մասին միակ խոսակցությունը եղել է այն ժամանակ, երբ Սյուզանը հիվանդ էր և վստահ չէր, թե կհաղթահարի արյան քաղցկեղը: Հիշատակումն ընդամենը մեկ նախադասություն էր՝ «Գիտես` օրագրերս որտեղ են»:
Սոնթագը մոլեգին ու հարատև ցանկություն ուներ անդադար ընդլայնել իր գիտելիքները: Որպես ընթերցող նա շատ էր սիրում օրագրեր և նամակներ, և գուցե ընթերցող Սոնթագը հավանություն տար որդու այս քայլին:
Օրագրերում նա գիտակցաբար և վճռականորեն կերտում է ինքն իրեն, ավելի շուտ իր մեջ ստեղծում է մի նոր մարդու, ով անմիջականորեն ապրում է սահմանված մտքերի ու հուզականության կենսագրությունը։ Օրագրերն ընթերցելիս տպավորություն է ստեղծվում, թե երիտասարդությունից մինչև ծերություն Սոնթագն աշխարհի և ինքն իր դեմ բացառապես նույն պայքարն է մղել։
Մարգո Գևորգյան
Վերածնված
Հատոր I (1947 – 1963)
19/12/48
Լեզուն ոչ միայն գործիք է, այլ նաև նպատակ ինքն իր համար:
31/12/48
Վերընթերցում եմ օրագրերս: Ինչ տաղտկալի ու միապաղաղ են: Երբևէ կկարողանա՞մ անընդհատ ողբալուս վերջ տալ: Ամբողջովին լարված եմ – սպասման մեջ:
4/9/56
Հանճարեղ տանջարար էր նա, ով հնարեց ամուսնությունը: Դա հաստատություն է, որ նպատակաուղղված է զգացմունքների բթացմանը: Ամուսնության ողջ իմաստը կրկնության մեջ է: Լավագույնը, ինչին ձգտում է` ուժեղ, փոխադարձ կախվածություն ստեղծել:
Վեճերն ի վերջո դառնում են անիմաստ` բացառությամբ եթե մեկը միշտ պատրաստ է գործողության դիմել – այսինքն վերջ տալ ամուսնությանը:
18/11/56
Ռիլկեն կարծում էր` ամուսնության մեջ սիրո պահպանման միակ ճանապարհը անվերջ բաժանվել-միանալն է:
Սեպտեմբեր 1957
Ո՞րն է հանկարծ գրել սկսելու, ձայն գտնելու գաղտնիքը: Փորձել վիսկի: Նաև տաք պահել:
31/12/57
Օրագիր պահելու մասին
Անլուրջ է օրագիրն ընդունել միայն որպես անձնական, թաքուն մտքերի պահարան – ինչպես մի սրտակցի, ով խուլ է, համր ու անգրագետ: Օրագրում ոչ միայն ավելի ազատ եմ արտահայտվում, քան դա կարող էի անել անձնական հարաբերություններում. ես ստեղծում եմ ինձ: Օրագիրն իմ ինքնազգացողության գործիքն է: Դրանում զգացմունքային և հոգևոր առումներով ես անկախ եմ ներկայանում: Հետևաբար (ավաղ) այն պարզապես չի արձանագրում իմ իրական, առօրեական կյանքը, այլ, շատ դեպքերում, այլընտրանք է առաջարկում:
Հաճախ հակասություն կա մարդու հանդեպ մեր կատարած գործողությունների իմաստի և թե ինչ ենք օրագրում ասում մեր զգացածի մասին: Բայց սա չի նշանակում, թե ինչ որ անում ենք մակերեսային է և միայն ինքներս մեզ խոստովանածն է խորը: Խոստվանանքը, իհարկե նկատի ունեմ անկեղծ խոստովանանքը, կարող է ավելի մակերեսային լինել քան գործողությունները: Հիմա մտածում եմ, թե այսօր ինչ կարդացի Հարիեթի օրագրում իմ մասին – այդ կտրուկ, անարդար, անխնա սահմանումը եզրափակում էր ասելով, որ չի հավանում ինձ, բայց իմ կիրքը նրա հանդեպ ընդունելի է ու հարմար: Աստված իմ, ցավոտ է, վրդովված ու նվաստացած եմ զգում: Մենք հաճախ չենք իմանում, թե մարդիկ ինչ են մտածում մեր մասին (կամ, ավելի ճիշտ, կարծում ենք թե մտածում են)…Արդյոք մեղավո՞ր եմ, որ կարդացի այն, ինչ նախատեսված չէր աչքերիս համար: Ոչ: Օրագրի հիմնական (սոցիալական) գործառույթներից է, որ այն ուրիշների թաքուն կարդան, նրանք (ծնողներն ու սիրեցյալները), որոնց մասին դաժանորեն անկեղծ ես միայն օրագրում: Հարիեթը երբևէ կկարդա՞ այս տողերը:
Ապականող է բարոյախոսելու, մարդկանց բարոյական չափանիշները բարձրացնելու նպատակով գրելը:
2/1/58
Ամուսնական պատերազմներից վախեցած եմ, թմրած – այդ մահաբեր, սպանող ճակատամարտից, որ հակադրությունն է սիրեցյալների սուր, ցավոտ պայքարի: Սիրեցյալները կռվում են դանակներով ու մտրակներով, ամուսինն ու կինը՝ թունավոր սնկերով, քնաբերներով ու թաց վերմակներով:
4/1/58
Ճանաչել աշխարհը նշանակում է տեսնել այն` առանց սենտիմենտների:
24/12/59
Գրելու ցանկությունս կապված է իմ միասեռականության հետ: Այդ ինքնությունը միջոց է, որ դիմադրեմ հասարակության կողմից ինձ ուղղված զենքին:
Դա իմ միասեռականությունը չի արդարացնում: Բայց կարծում եմ` անցաթուղթ է տալիս:
11/1/60
Անկեղծությունը միշտ անկեղծ լինելն է, այլ ոչ միայն այն ժամանակ, երբ ձեռնտու է :
13/1/60
…Կարող է հինգ տարի պահանջվել, մինչև հասկանամ, թե ինչու չեմ սիրում հեռախոսին պատասխանել…
Փետրվար 1960
Սիրված լինելու պաշտամունքը Ամերիկայում – սիրված լինել բոլորի կողմից, նույնիսկ մարդկանց, որոնց չես սիրում:
6/5/60
Հոգնել եմ կարծիքներ ունենալուց, խոսելուց հոգնել եմ:
Չթվագրված
Զգուշացիր այն ամենից, ինչը հաճախ կրկնում ես:
14/9/61
Մտածիր Բլեյքի մասին: Հանուն ուրիշների նա երբեք դատարկ տեղը չէր ծիծաղում:
15/9/61
Սեքսը միակ բարիքն է, որտեղ մահը չի կարող մեզ խաբել՝ երբ սկսել ենք ապրել սեռական կյանքով: Մեռնելը մի տարվա սեռական երջանկությունից ավելի տխուր չէ, քան մեռնելը` երեսուն տարվա սեռական երջանկությունից:
Ուրեմն, միայն կրկնվող գործողություններն են զերծ մահվան դառնահամից:
9/12/61
Ծերանալու վախը ծնվում է գիտակցումից, որ հիմա չես ապրում այն կյանքը, որ կուզեիր ապրել: Դա համարժեք է ներկան չարաշահելու զգացողությանը:
1962 Չթվագրված
Գրում եմ, որպեսզի սահմանեմ ինձ – ինքս ինձ ստեղծելու գործողություն – դառնալու ընթացքի մի մաս – երկխոսություն ինքս ինձ հետ, իմ սիրելի ողջ և մեռած գրողների, կատարյալ ընթերցողների հետ…
3/9/62
Պետք է փոխեմ կյանքս որ կարողանամ ապրել այն, ոչ թե սպասել:
20/9/62
Միտքը պոռնիկ է:
8/8/63
Ինչ որ բան արա
Ինչ որ բան արա
Ինչ որ բան արա
Քանի որ գիտակցությունը լծված է մարմնին
Հատոր II (1964 – 1980)
6/8/64
Խոսել զգացողության, տպավորության մասին նշանակում է քչացնել այն – հեռացնել:
8/8/64
Իմ հավատարմությունը անցյալին – ամենավտանգավոր հատկությունը, որ ամենաթանկն է արժեցել:
28/8/64
Մարդն այն է, ինչ մտածում է ինքն իր մասին:
29/8/64
Հարկավոր է աշխույժ լինել: Այս անիմանալի ցավը չի հեռանա, քանի դեռ շարունակում եմ ինձ համարել օբյեկտ, այլ ոչ սուբյեկտ:
10/9/64
Կախված լինելով գեղեցկության գաղափարից՝ ժամանակակից արվեստը հաշմանդամ է դարձել: Կարծես արվեստը «գեղեցկության» մասին է, ինչպես գիտությունը՝ ճշմարտության:
3/10/64
Ժամանակակից կյանքը վայելքի բազմաթիվ աղբյուրներ ունի, հարկավոր է միայն հաղթահարել անհամար ընդօրինակումների սրտխառնոցը:
1/11/64
Այնքան շատ եմ ուզում սեքսին վերաբերվել այնպես, ինչպես վերաբերվում եմ գրելուն: Ես ուզում եմ միջոց, գործիք լինել ինչ-որ ուժի, որ վեր է ինձնից:
4/11/64
Մարդն ուրիշների մեջ քննադատում է այն, ինչ խոստովանում ու արհամարհում է ինքն իր մեջ: Օրինակ արվեստագետը, ում զայրացնում է մյուսի հավակնոտ լինելը:
17/11/64
Այդ դեպքում, ո՞րն ընտրեի: Ինձ ավելի շատ դուր էր գալիս ստրուկի դերը, այն ինձ ավելի շատ էր սնում: Բայց տեր թե ստրուկ՝ կարևոր չէ, երկու դեպքում էլ մարդն անազատ է: Իր բնավորությունից ետ կանգնել մարդը չի կարող:
1965 Չթվագրված
Մարդու բանիմաց լինելն ինձ չի հետաքրքրում. փոխհարաբերություններում միմյանց մարդկայնորեն վերաբերվելն է, որ խելամտություն է ստեղծում:
Խելագարությունը որպես ապավեն սարսափի դեմ:
Խելագարությունը որպես ապավեն դժբախտության դեմ:
16/1/65
Միջատը նույնականացնում է լույսը օդի, ելքի հետ – այդ իսկ պատճառով խողովակի մեջ մինչ մահը ապակուն կխփվի, որից այն կողմ լույսն է, արհամարհելով իր հետևում՝ խավարի մեջ գտնվող ելքը:
Բանն այն չէ, թե կարծում եմ (կամ երբևէ կարծել եմ), որ ամբողջությամբ վատն եմ: Իմ կիսատության պատճառով է, որ թվում է` անհրապույր եմ, անարժան սիրուն: Դժբախտությունն այն չէ, որ ես այնպիսին եմ, ինչպիսին կամ, այլ այն, որ ես ավելին չեմ (ավելի արձագանքող, կենսունակ, մեծահոգի, ուշադիր, ինքնատիպ, զգայուն, քաջ եւ այլն):
16/7/65 Փարիզ
Որքան քիչ սպասումներ ունենամ, այնքան քիչ կտանջվեմ:
24/8/65
Նրա հեռանալուց հետո իմ սեքսուալ կյանքը կաթվածահար է եղել: Նա մերժեց ինձ, քանի որ անկողնում լավը չէի, ես անկողնում իսկապես լավը չեմ – և մարդկանցից ինչ-որ բան վերցնելիս (նույնիսկ մի բաժակ սուրճ) սարսափելի անհանգստանում եմ` բացառությամբ այն դեպքերի, երբ վերցնելն ամբողջովին անանձնական է թվում:
29/8/65 Տանժեր
Հիմա իսկապես ճանաչում եմ տառապանքը: Ես վերապրել եմ. մենակ եմ ու չսիրված՝ որից աշխարհում ամենաշատն էի վախենում: Ես շոշափեցի հատակը: Վերապրում եմ:
20/11/65
Մարդիկ ասում են` «սա ձանձրալի է», իբր դա է բողոքի վերջնական չափանիշը, և արվեստի ոչ մի գործ իրավունք չունի ձանձրացնել մեզ:
Սակայն մեր ժամանակի հետաքրքիր արվեստի մեծ մասն իրոք ձանձրալի է, Ռոբ Գրիյեն ձանձրալի է:
Գուցե հիմա արվեստը պետք է ձանձրալի լինի (ինչն իհարկե չի նշանակում, թե ձանձրալի արվեստը անպայման լավն է):
Մենք այլևս արվեստից չպետք է զվարճանք ակնկալենք: Համենայն դեպս` ոչ բարձր արվեստից:
29/11/65
Ինտելեկտը միշտ չէ, որ լավ բան է, չարժե դրան մեծ նշանակություն տալ կամ զարգացնել: Ավելի շատ հինգերորդ անիվ է հիշեցնում՝ անհրաժեշտ կամ ցանկալի այն դեպքերի համար, երբ շուրջդ ամեն ինչ փուլ է գալիս: Երբ գործերդ լավ են գնում, ավելի լավ է հիմար լինել… Հիմարությունն նույն արժեքն ունի, ինչ ինտելեկտը:
Եթե արվեստի գործի մասին ասում եք` «սա գեղեցիկ է», ապա դրա լավ կողմն այն է, որ այդ ասելով ոչինչ չեք ասում:
Արվեստի գործի ճակատագիրը նաև մահանալն է:
3/12/65
Արվեստն իրավիճակ է:
4/1/66
Ցավալի՞ է արդյոք, որ հանճարեղ չեմ: Դա ինձ տխրեցնու՞մ է: Հանճարեղ լինելու գինը պատրա՞ստ եմ վճարել: Կարծում եմ` գինը մենությունն է, անմարդկային գոյությունը, որով հիմա ապրում եմ` հուսալով, որ դա ժամանակավոր է: Ես վստահ եմ, որ առանց Իռենի վերջին 2.5 տարվա ընթացքում միտքս մի քայլ առաջ է գնացել՝ շնորհիվ մենության, քանի որ հարկ չկա պատասխաններս փաթեթավորելու, զտելու ուրիշների հետ կիսելու համար:
5/8/66 Լոնդոն
Մարդկանց հետ լինելուց հետո ես տառապում եմ խրոնիկ սրտխառնոցից: Գիտակցումը, թե ինչքան ծրագրավորված, ինչքան կեղծավոր, ինչքան վախեցած եմ:
Ես մենակ եմ – հիվանդ եմ – վեպս առաջ չի գնում և այլն: Այնուամենայնիվ, առաջին անգամ է, որ չնայած բոլոր տառապանքների + «իրականության խնդիրների» – ես այստեղ եմ : Ինձ հանգիստ եմ զգում, ամբողջական, ՀԱՍՈՒՆ:
12/8/67
Այժմ ինձ խորապես մեղավոր եմ զգում: Ինչպես միշտ եմ զգացել: Ես վամպիր եմ, մարդակեր: Սնվում եմ մարդկանց իմաստությամբ, հմտությամբ, տաղանդներով ու շնորհներով: Նրանց հայտնաբերելու, նրանց աշակերտը դառնալու, իմը դարձնելու վարպետ եմ: Արդյոք դա ինձ գո՞ղ է դարձնում: Մասամբ: Երբեք չեմ զգում, որ տանում եմ մարդկանցից: Իմ հեռանալուց հետո նրանք չեն աղքատանում: Վերցրածներս այնպիսի բաներ չեն, որ հնարավոր է խլել: Իրենք շարունակում են ունենալ, բայց այժմ ես էլ ունեմ: Այդ դեպքում ո՞րն է խնդիրը: Ու՞մ եմ վնասում: Պատասխան. Նրանց և ինձ: Նույնիսկ գողության փաստի բացակայության դեպքում գործում եմ կեղծիքի ներքո: Մարդիկ չգիտե՞ն` իրենցից ինչ եմ ուզում: Ամեն դեպքում չգիտեն, չեն կարող իմանալ, թե ինչ կրքոտությամբ, ինչ համառությամբ եմ ուզում: Իսկ պատմել նրանց չեմ կարող, որովհետև եթե իմանան՝ չեն տա: Վերադարձնու՞մ եմ: Իհարկե: Երբեմն ավելին, քան ստանում եմ: Հարկադրաբար տալ է, որպեսզի փարատվի մեղքի ճնշող զգացումը: Եվ, որը ամենակարևորն է, ես միշտ լքում եմ նրանց, երբ «սովորել» եմ, ինչ հնարավոր էր սովորել, երբ բավարարված եմ: Ես «օգտագործում» եմ նրանց և ուզում անցնել նոր աղբյուրների:
7/8/68 Ստոկհոլմ
-Ուզում եմ լավը լինել:
-Ինչո՞ւ:
-Ուզում եմ լինել այն, ինչով հիանում եմ:
-Ինչո՞ւ չես ուզում լինել այնպիսին, ինչպիսին կաս:
4/2/70 Փարիզ
Հպելու, հպվելու ցանկությունը: Ես երախտապարտ եմ, երբ հպվում եմ մեկին: Դա ապացույց է, որ մարմին ունեմ, և որ մարմիններ կան աշխարհում:
10/2/70 Նյու Յորք
Պետք է ուժեղ երևամ, որը նշանակում է՝ պետք է իրոք ուժեղ լինեմ: Նրան չպետք է ցույց տամ տառապանքս, նրան ցանկանալը որպես սիրուս ապացույց: Հաճախ նույնիսկ չպետք է ասեմ, որ սիրում եմ: Նրան բառերով չպետք է փորձեմ համոզել, թե նրա համար լավ կլինի ինձ հետ լինելը: (Սա կարթնացնի նրա կախվածության վախը): Չպետք է նրան հորդորեմ ասել, որ սիրում է: Չպետք է նրան հարցնեմ` երբ է Նյու Յորք գալիս, միայն՝ հուսով եմ` կգա:
28/7/72
Միայն մի դեպքում յուրաքանչյուր մարդ կարող է արվեստագետ համարվել – եթե արվեստը բացառապես ընկալվեր որպես պերֆորմանս – կամ դեն նետելու մի բան: Այդ դեպքում արվեստը կլիներ մի բան, որով մարդիկ զբաղվում էին, և եթե ինչ-որ արդյունք տար, պարտավոր չէիր լինի այն պահել թանգարանում: Ուստի Քեյջը իրավունք ունի ասելու, թե ուզում է, որ բոլորը արվեստագետ լինեն: Արվեստի նրա ընկալման մեջ արտադրելու գաղափարը շատ քիչ է: Ոչինչ չկա պահելու, հավերժացնելու: Այդպիսի արվեստը ինքն իրեն կործանում է:
16/5/75 Նյու Յորք
Գրել ամբողջ ձայնով:
30/6/75 Փարիզ
Միակ ընդունելի կյանքը ձախողումն է:
19/6/76 Նյու Յորք
Պետք է ոչ միայն վատ գրող լինելու քաջություն ունենամ, այլ նաև համարձակվեմ իրոք դժբախտ լինել: Հուսահատ: Եվ չփրկեմ ինձ, չարգելակեմ հուսահատությունը:
5/11/76
Գրելու նպատակը թեման պայթեցնելն է, փոխակերպելը:
20/2/77
Ես չափազանց շատ եմ կարդում՝ գրելուց խուսափելու համար:
12/12/77
Բեքեթը՝ հակադիրը Ջոյսի: Ավելի սեղմ, ավելի կոնկրետ, բծախնդիր, մռայլ… Ավելի քիչ ու հակիրճ: Այսօր կարո՞ղ է ինչ-որ մեկը Բեքեթի հակադիրը լինել՝ այսինքն ոչ Ջոյս: Բայց ոչ միայն մռայլ` և՛ մեծ, և՛ նվազ հին:
27/12/78 Վենետիկ
Գիտակցության Ճնշումները զգալու, տեղեկացված լինելու, ինչ-որ բան հասկանալու համար անհրաժեշտ է մենակ լինել: Լինել մարդկանց մեջ, լինել մենակ՝ ինչպես շնչելն ու արտաշնչելը, սիստոլան և դիաստոլան. քանի դեռ վախենում եմ մենակ լինելուց, երբեք իսկական չեմ դառնա: Ես ինքս ինձնից թաքնվում եմ:
29/4/80
Չես կարող դառնալ անգլիացի, ֆրանսիացի կամ գերմանացի, բայց դառնում ես ամերիկացի: Հորինված, անբնական երկիր:
8/5/80
Պետք է հրաժարվեմ էսսեներ գրելուց, քանի որ դա անխուսափելիորեն վերածվում է դեմագոգիկ գործառույթի: Ես կարծես դառնում եմ անհերքելի համոզմունքների կրող, որոնց ամբողջովին չեմ տիրապետում:
