Փեթի Սմիթի (Patti Smith) ձայնը, երգերի բառերը, արձակ պոեզիան և ապրած կյանքը մաս են մի աշխարհի, որում միշտ երազել եմ ապրել: Երբեմն ստացվում է:
Ամենավատ շրջանում միայն Փեթիի գործերն էի լսում: Եղել է անգամ, որ Կայարանից Բարեկամություն «Կոնստանտինի երազն» անդադար լսելով քայլեմ: «Պարզապես երեխաներ» գիրքը մեծ ազդեցություն ունեցավ վրաս: Ինքնակենսագրական գործեր առանձնապես չեմ սիրում, բայց այդ գիրքն ինձ շատ բան ստիպեց վերաարժեքավորել: Այդ գրքի իմ ամենասիրելի հատվածները հավաքեցի մի տեղում ու ի վերջո թարգմանեցի:

Փեթի Սմիթը ծնվել է 1946 թվականի դեկտեմբերի 30-ին Չիկագոյում: Երաժշտական աշխարհում համարվում է փանք ռոքի կնքամայրը: Փեթիի գրական կյանքում մեծ դեր են խաղացել Արթյուր Ռեմբոն, Շառլ Բոդլերը, Ուիլյամ Բլեյքը, ինչպես նաև՝ բիթ-սերնդի ներկայացուցիչներ՝ Գրեգորի Կորսոն, Ալլեն Գինզբերգը և այլոք: Երկար տարիներ ապրել և համագործակցել է իր ժամանակի հեղափոխական, սկանդալային լուսանկարիչ Ռոբերտ Մեփլթորփի հետ, ում էլ նվիրված է «Պարզապես երեխաներ» գիրքը:

Լիլի Ղազարյան

Յոթերորդ երկինք

Օ՜, Ռաֆայել, պահապան հրեշտակ: Թե’ սիրո, թե’ հանցանքի

ամեն մի նշույլ յոթի շուրջ է պտտվում: սրտի յոթ խոռոչ:

յոթ կատարյալ գայթակղություն: Քրիստոսի անձնական անառակ

Մարիա Մագդալենայից ծնված յոթ դև: Սինբադի յոթ

զարմանահրաշ ուղևորություն: վատ/մեղք[1]:

Անգամ Կայենի ճակատին է յոթը խարանված: սադրանքի զոհն առաջին: նա հայրն է ցանկության ու սպանության: բայց նրանից առաջ նրա մայրն էր գայթակղվել:

Եվան հետաքրքրասիրությունից հանցագործ դարձավ:

քիթը սխալ ծակը խոթեց: մի փչացած խնձորն ամբողջ բերքը

վարի տվեց: բայց իրականում էդ ոչ մի խնձոր էլ չէր: խնձորը հետույքի է նման:

հաստատ մի թիթիզ միրգ էր: ասենք՝ լոլիկ: կամ էլ ավելի թիթիզ՝ մանգո:

նա մի կտոր կծեց: ու մենք նրան մեղադրում ենք ու վիրավորում:

փոքրիկ անմեղ անառակ: բայց էս դեռ վերջը չի: ասենք՝ Սատանան մաչո է:

Եվան էլ երևի ոտքերը չռել էր: Մաչո Սատանան արանքով սողաց: Եվան էլ

ոտքերն ավելի չռեց: մաչոն Եվայի ազդրերին էր քսմսվում,

ու էդ ընթացքում իմաստության ծառն էլ կզրկվեր պտուղներից իր:

ու հաճույքների պարտեզում Եվան տնքում էր ու ցնցվում:

փոշմանե՞ց Եվան: փոշմանած աղջիկ հեչ տեսե՞լ եք:

Լա՞վ էր Եվայի հետ: Աստված գիտի:

Կոնստանտինի երազը                                                                         

Արեցցոյում էի,

երբ Սուրբ Ֆրանցիսկոսի մասին երազ տեսա:

Ծնկաչոք աղոթում էր թռչունների,

կենդանիների և ողջ մարդկության համար:

Ողջ գիշեր զգլխված էի նրանով,

լսում էի՝ ինչպես է հեռավոր օրհներգի նման

կանչում ինձ:
Սենյակիս լռությունից դուրս եկա ու իջա

լուսաբացի շողերով ողողված

հինավուրց աստիճաններով:

Մտա նրա անունը կրող բազիլիկան:

Տեսա նրա պատկերը ու գլուխս խոնարհեցի,

կրծքիցս դուրս թռչող սիրտս տվեցի նրան:

Ծնկի իջա ու սկսեցի աղոթել:

Նա ինձ պարգևեց այն քունն ու հանգիստը,

որոնց կարոտ էի գիշերը:

Աչքերիս առաջ նրա աշխարհը եկավ՝

գույնզգույն դաշտերն ու բազում թռչունները,

բնությունը, որի մասին նա երգեր է հյուսել:

Նա, ում մասին էլ են երգեր հյուսվել:

Նա քայլում է՝ շրջապատված գեղեցկությամբ

նրա էությունը, որ հենց ինքը բնությունն է,

ու գայլերը նրա ոտքերն են լիզում:

Եվ լսեցի ես նրա ձայնը,

թռչունների մեղմիկ երգը:
Բայց չէի կարող տրվել նրան:

Այս անգամ բազիլիկայի կանչը լսեցի՝

Արվեստի կանչը, մարդկության կանչը:

Պատկերի գեղեցկությունից շունչս կտրվեց:

Արթնացա ու նայեցի պատին՝

«Կոնստանտինի երազը»՝

Պիերո դելլա Ֆրանչեսկայի գլուխգործոցը:

Նա ժամանակին իմ տեղում կանգնած

կերտում էր «Իրական խաչի պատմությունը»:

Պատկերեց Կոնստանտինին,

ով սլանում է թշնամուն ողջունելու:

Բայց գետն անցնելիս սիրտը սեղմվեց

այնպիսի վախից, որ չէր զգացել երբևէ:

Ու ճնշող սպասումն անգամ ալիքներում

զգացվեց:

Ողջ գիշեր ահագնացող Խաչակրացի պես

մի երազ էր տեսնում,

Նա քնած էր մարտադաշտում՝ իր վրանում,

ու նրա զինվորները հսկում էին նրա քունը:

Մի հրեշտակ հայտնվեց նրան,

ու Կոնստանտինն արթնացավ իր իսկ երազում:

Նրա մարդիկ տեսան լույսը, որ

անհանգիստ արքայի դեմքին իջավ:

Հրեշտակը հայտնվեց և ցույց տվեց նրան

դրախտային իրական խաչի նշանը,

որի վրա գրված էր

«Կհաղթես այս նշանով»
Հեռվում նրա զորքի վրանները

ողողված են լուսնի լույսով,

բայց Կոնստանտինի դեմքն ասես

ավելի պայծառ լույս արձակի,

ու առավոտյան նկարիչը հասկացավ,

որ ավարտել է նկարը,

հասկացավ,

որ այն փառահեղ է

վրձինն ընկավ նրա ձեռքից, ու նա էլ խորը քուն մտավ

ու երազում Կոնստանտինը՝ անբիծ սպիտակ խաչն

աջ ձեռքին գնում է դեպի մարտադաշտ:

Պիերո դելլա Ֆրանչեսկան թմրած ձեռքով

վրձնով հարվածում էր պատին

ու նա էլ խորը քուն մտավ:
Սրտի խորքում նա պատկերեց այն տեսարանը,

որում զրահապատված Արքան ոտքի ելավ

ու հեծնեց սպիտակ ձիուն՝ անբիծ խաչը աջ ձեռքին

Նա սլացավ թշնամու ուղղությամբ, որ սարսափահար ցրվեց

Արքայի փայլուն ռազմավարությունից
Ու Պիերո դելլա Ֆրանչեսկան արթնացավ ու բացականչեց

«Ամենն արվեստ է, ամենն ապագա է»:

Աստված իմ, թույլ տուր արկածային մահով հեռանալ

վրձինը ձեռքիս ու աչքս լույսով լի

բայց տարիներն անցնում էին ու նրա աչքի լույսը խամրեց

1492-ի հոկտեմբերյան մի առավոտ

նա կույր ու տկար մեռնելիս շշնջաց.

«Աստված իմ, թույլ տուր արկածային մահով հեռանալ»:

ու աշխարհի մյուս ծայրում,

ասես նրա աղաչանքը լսելով,

երեք հսկայական նավ Նոր աշխարհ մտավ,

ու նրա աչքը նորից լցվեց լույսով, ու նա տեսավ

գեղեցկագույն անապակ մի բնություն՝

այնքան գեղեցիկ, որ Սբ. Ֆրանցիսկոսի սիրտը

տիեզերական սիրո արքայություն կսլանար:
Կոլումբոսը ոտք դրեց Նոր աշխարհ

ու տեսավ Աստվածային բերկրանքներով լի

անպիղծ մի գեղեցկություն
Ասես Եդեմում լիներ,

որ բացել էր իր սիրտն ու հոգին նրա առաջ

ու բոլոր պտուղներն իր հրամցրել էր նրան
Կոլումբոսը հոգնատանջ

նույնպես խորը քուն մտավ

ու նրա երազում ողջ աշխարհը,

ողջ գեղեցկությունն ապագայի հետ միաձուլվեց
ու քսանմեկերորդ դարը

սլացավ այն հրեշտակի պես,

որ Կոնստանտինի երազում հայտնվեց

Օ՜, քո խաչն է, որ պիտի կրես

Աստված իմ, թույլ տուր սուրբ ապրումները

հասցնեմ ապագայի մարկանց

«Արվեստ», բացականչեց նկարիչը,

«Արվեստ, արվեստ», բացականչեց հրեշտակը

մեծագույն նյութական շնորհքը մարդկության

Արվեստը, որ մերժեց Սբ. Ֆրանցիսկոսի հլու խնդրանքը

Օ՜, նկարիչ,

ամենը փոշի կդառնա,

Օ՜, ծովագնաց

մարդկության սարսափազդու վերջը կլինի ձեր ընծան նրանց

այդ խաչը պիտի կրեք

ու Կոլումբոսը տեսավ այրվող բնությունը

ու վերջին գիշերը մարդկանց

ու անհանգիստ արքայի երազը

չքացավ լույսի բույլերում

Կապույտ սյուներ

Մայր իմ, ես գրում եմ,

ու այդ ընթացքում արևը

խավարում է:

Արյունն ու այս խոսքերը

հոսում են ձեռքերովս:

Երկնային կտավի վրա

պատկերված հույսերը,

անմահ հույսերը փշրվեցին:

Ու մինչ ես գրում եմ

կապույտ սյուները

ոլորվում են ու ծռվում:

Քաղցած էինք ու երազկոտ,

միացանք քարավանին,

որ արևմուտքի ճամփան էր բռնել:

Ընդամենն ուզում էինք գործ գտնել,

բայց էդպես էլ բախտներս չբերեց:

Բայց մենք շարունակեցինք ճամփան:

Մայր իմ, Հալն անկողին ընկավ,

մայր իմ, հնարավոր ամեն բան արեցի:

Ու մինչ ես գրում եմ

կապույտ սյուները

ոլորվում են ու ծռվում:

Աղոթում էինք, որ անձրևի,

արևի երեսն էլ տեսնել չէի ուզում:

Ճամփին թողեցինք բոլոր այն զգեստները,

որ կարել էիր ինձ համար:

Մայր իմ, Հալն իմ գրկում մահացավ:

Մայր իմ, նրան գետի մոտ թաղեցինք:

Ու մինչ ես գրում եմ

կապույտ սյուները

ոլորվում են ու ծռվում:

Հատվածներ «Պարզապես երեխաներ» գրքից

…իր իսկ մենությունից էր արնահոսում, իր իսկ աշխարհի վերջի համար, ազատվում էր սեփական մաշկ-բանտից, նա բնավ իմպրովիզի սիրահար չէր. ավելի շուտ ի կատար կածեր ակնթարթում տեսածը:

***

Գնչուն ու հիմարը. մեկը լռություն էր կերտում, մյուսն ականջ էր դնում այդ լռությանը:

***

Դժվար պահերին հաճախ էի հարցնում ինքս ինձ՝ ո՞րն է ստեղծագործելու իմաստը: Ու՞մ համար: Արդյո՞ք Աստծուն ենք փորձում ոգեշնչել: Ինքներս մեզ հե՞տ ենք խոսում: Ո՞րն է վերջնական նպատակը: Արդյո՞ք ձգտում ենք հասնել նրան, որ գործերը հայտնվեն արվեստի շքեղ ճաղերի հետևում՝ Մոդեռնում, Մետրոպոլիտենում, Լուվրում:

***

Նրանից լավ ոչ ոք չէր հասկանում՝ ինչ է նշանակում լինել սեփական մաշկի պատանդը: Թվում էր՝ ողջ աշխարհը կամաց-կամաց զրկվում է անմեղությունից: Կամ էլ ես էի չափից դուրս պարզ տեսնում ամեն ինչ: Նա հասկացավ՝ ինչ է ուզում տեսնել սեփական «ես»-ի միջոցով:

***

Պոետները ոչ թե ավարտում, այլ լքում են իրենց բանաստեղծությունները:

Մահվան տարեդարձը:

***

Պատուհանի մոտ կանգնած նայում էինք՝ ինչպես է ձյունը թափվում «Օազիսի» լուսավորված ծուռ արմավենու վրա: «Նայիր», – ասաց, -«անապատում ձյուն է գալիս»:

***

Բլիթներն սկսեցի «սուրբ» անվանել: Սուրբ բլիթներ: Հիմա գոնե հասկացանք՝ բլիթների անցքն ինչ է հիշեցնում՝ սրբերի լուսապսակներին է նման:

***

Երկմտում էի՝ արդյոք նրա արագ խոսելու պատճառն ամֆետամին ընդունելն է, թե նրա ուղեղն ուղղակի գործում է ամֆետամինի արագությամբ:

***

Մենք տարբեր կարիքներ ունեինք, տարբեր ուղղություններով էինք զարգանում՝ ինձ պետք էր ճանաչել սեփական «ես»-ից այն կողմ եղած աշխարհը, մինչդեռ նրան պետք էր սեփական «ես»-ը ճանաչել:

***

Ես նախընտրում էի արվեստագետներին, ովքեր ոչ թե արտացոլում, այլ ձևափոխում են իրենց ժամանակը:

***

«Ինչ ուզում ես՝ ասա», – ասաց, – «իմպրովիզի ժամանակ անհնար է սխալվել»:

---

[1] Անգլերենում sin/bad , որ Սինդբադ բառի հետ բառախաղ է