Վերջերս լուրերը չեն դադրիր ծննդավայրիս՝ Լիբանանի մէջ իրենց դռները գոցող հայկական դպրոցներու մասին։ Այս օրերուս կը խօսուի նաեւ իմ աւարտած դպրոցիս՝ Հ.Բ.Ը.Մ.-ի Դարուհի Յակոբեան աղջկանց երկրորդական վարժարանի փակման մասին։ Աշակերտներու պակասին պատճառով վերջին տարիներուն երկու դպրոցներ միացնելով՝ ան վերանուանուած էր Դարուհի- Յովակիմեան երկրորդական վարժարան։ Հայկական դպրոցներու փակման այս լուրերը ես ցաւով կ՚ընդունիմ։ Ժամանակ կար, որ իրենց զաւակները օտար դպրոցներ ղրկող ծնողներ կը պախարակուէին։ Այդ միեւնոյն ժամանակն էր, որ ամէն մէկ հայկական դպրոցի գոյութիւնը հայրենասիրութիւն կը սեպուէր։

Հայրենասիրութիւն։ Սա չարչարուած, հոգին ելած բառը։ Կը մտածեմ զգացումին մասին։ Ե՞րբ կը ծլի։ Այս հարցումին պատասխանը ես չեմ գիտեր։ Միայն գիտեմ, որ պահեր կան յուշի, որոնք աննկատ կը սոսնձուին հոգիին ու մեր հետ կ՚ապրին կաթիլ առ կաթիլ մեզի դարձնելով ան՝ որ ենք։

Յաճախ այդ պահերը ստեղծած մարդիկ աննկատ կը մնան մեր կեանքին մէջ։ Կամ, հազուագիւտ առիթներով կը յիշատակուին։ Այդպէս, օր մը What’s App կոչուած կապով քոյրս ըսաւ,

—Սեդա, Անահիտը մահացեր է Քալիֆորնիա։ Alzheimer’s հիւանդութիւնը ունէր։

Քոյրս գիտէր, որ Անահիտը մանկութեանս սիրած օրիորդս էր։ Եւ կապ չունէր թէ քանի՞ անգամ հանդիպած էի իրեն յետոյ, Հայաստանի մէջ խաղցած իր երեք երեխաներուն հետ, միւեւնոյն է, Անահիտը ինծի համար մնացած էր իմ օրիորդ Անահիտս։

—Երիտասարդ է ատ հիւանդութենէն մահանալու համար,-կ՚ըսեմ։ Մեր զրոյցը կը պաղի։ Հեռաձայնիս կարմիր կլորակին կը դպնամ։ Եղեւնիներով շրջապատուած հիւսիսի տանս մէջ լռութիւն կը տիրէ։

Եղեւնիները ողողուած են արեւով ու լոյսով Լիբանան։ Այնճարի «Յառաջ» ազգային վարժարանի առաջին դասարանի մեծ պատուհանին քառակուսի ապակիներէն արեւը շեղակի գիծ մը կը քաշէ մեր՝ աշակերտներուս վրայ։ Պատուհանէն դուրս կէս պատ մը կ՚անջատէ բարձրադիրք երկրորդականը՝ նախակրթարանէն։ Գունեղ վարդենիներ թափանցիկ ներկայութիւն մըն են մեր գլուխներէն վեր։ Մաշած փայտեայ գրասեղաններուն կցուած նստարանները երկու սիւնակով կ՚երկարին բաց պիստակի գոյն ներկուած դասարանին մէջ։ Յետմիջօրէ է։ Թմրած՝ օրուան վերջին պահուն զանգին կը սպասենք։ Վերջին պահը Հայոց Պատմութիւնն է։

Ներս կը մտնէ օրիորդ Անահիտը։ Կը կանգնի դեղնաւուն փայտեայ ամպիոնին քով։ Օրիորդ Անահիտին ուսերուն ետին կարծես անտեսանելի գծաքաշ մը կայ։ Դպրոցին մէջ ոչ մէկը այդպէս կռնակը շիփ-շիտակ կը կանգնի։ Արեւը կը լուսաւորէ մարմնին կէսը։ Կարճ, սրճագոյն ալիքաւոր մազերը բարձր ճակատը կ՚ընդգծեն։ Քիչեր սրճագոյն մազեր ունին մեր գիւղին մէջ։ Այտերը կարմիր են բայց ոչ ամչկոտ ըլլալէն, ոչ ալ ներկուելէն։ Շրթներն ալ ներկուած չեն։

Մենք՝ աշակերտներս երեք-երեք նստած երկար գրասեղաններու ետին, կը սպասենք։ Իմ տեղս առաջին շարքին վրայ է։ Օրիորդը կը մօտենայ։ Ճեփ-ճերմակ, կարճ եղունգներով ձեռքերը մեր գրասեղանին կը դնէ պահ մը։ Եղունգները թրմոսի (Lupini beans) հատիկներու կը նմանին։ Միւս օրիորդները գունաւոր եւ երկար եղունգներ ունին։

Երբ կը քալէ ամպիոնին վերադառնալու, գոց կանաչ փէշին ծալքերը օդ կ՚ելլեն պահ մը։ Վարդագոյն մոհէր պլուզին նախշը կը նմանի մամայիս՝ ինծի համար հիւսած կապոյտ գազակին։ Օրիորդին մաման ալ իրեն համար հիւսեր է, կը մտածեմ։

Օրիորդ Անահիտը կ՚ըսէ, որ գիրքերն ու տետրակները հաւաքենք ու կը սկսի դասը։ Սեղանին հենուած, աչքերս լայն բացած մտիկ կ՚ընեմ։ Առիւծ Մհեր գազանին երախը պատռելով իր ժողովուրդին հացի ճամբան կը բանայ։ Մըսրայ Մելիքին յաղթելով, երկիրը կ՚ազատէ տուրքերէն ու կը շէնցնէ։ Կու գայ Մհերի որդի՝ Դաւիթը։ Օրիորդ Անահիտին ձայնը կը զնգայ.

«Դաւիթ զայրացաւ, շո՛ւտ գացէ՛ք ըսաւ,

Բադին, Կոզբադին, Սիւդին, Չարխադին»։

Հպարտութիւնը կ՚ողողէ զիս։ Սասունցի Դաւիթ զօրաւոր է, անվախ։ Երկաթէ կօշիկներն անգամ չեն դիմանար իր ոտքերուն։ Ան իր ժողովուրդին իրաւունքները կը պաշտպանէ, կը մերժէ անտեղի տուրք տալ։ Իր նետած՝ հարկահաւաքին երկաթէ ամանը մինչեւ այսօր դեռ կ՚երթայ։ Իր հօրեղբայր՝ Ձենով Օհանը բարձր ձայն ունի։ Ես ալ մեր գիւղին մէջ ամէնաբարձր ձայն ունեցող աշակերտն եմ։ Երգի մրցումին առաջին ելած եմ։

Օրիորդ Անահիտին պատմութիւնները աւելի աղուոր են քան մեծ մայրիկիս պատմած դեւերուն եւ ուղտերուն հէքիաթները։ Որքան ժամանակ կ՚անցնի, այնքան օրիորդ Անահիտին պատմութիւնները կ՚աղուորնան։ Դաւիթը Խանդութին կը սիրէ։ Ես ալ երբ մեծնամ Խանդութին պէս, քաջ մէկը պիտի սիրեմ։ Դաւիթին քաջագործութիւնները միշտ ամէնահետաքրքրական տեղը կը կտրուին անտեղի զանգով մը։ Օրիրոդ Անահիտին պահերը միշտ շուտ կ՚անցնին։

Յաջորդող տարիներուն օրիորդ Անահիտը մեզի թուաբանութեան մասին խօսեցաւ։ Փէշին գոյնը սրճագոյն դարձաւ։ Հայոց պատմութեան դասն ալ միւս դասերուն նմանեցաւ։

Մեծ քրոջս տարեդարձին իր Համազգայնական թատերախումբի ընկերները հաւաքուեցան մեր տունը։ Օրիորդ Անահիտն ալ իրենց մէջ էր։ Պահուըտեցայ ննջարանը։ Այդ օրերուն ակնածանքը ամչկոտութեամբ կ՚արտայայտէինք։

Օրիորդ Անահիտը մեզի Արաբերէն չէր դասաւանդեր։ Բայց երբ որոշուեցաւ, որ ձեռնարկի մը ժամանակ ես արաբերէն երգեմ, ի՛նք պատասխանատուութիւնն առաւ երգը սորվեցնելու։ Քանի մը երերկոյ քոյրիկս տարաւ զիս Աւետարանական վարժարանին քով գտնուող Օրիորդ Անահիտենց տունը։ Մայրն ու եղբայրը անկիւն մը նստած կը դիտէին։ Օրիորդ Անահիտը երգին բառերը դիմացս դրաւ։

Ֆոկ իլ նախալ ֆոկ, ֆոկ

Եապա ֆոկ էլ նախալ ֆոկ

Մեղեդին սիրեցի։ Երգը մնաց հետս։ Տարիներ ետք գիտցայ, որ շատ հին իրաքեան ժողովրդական երգ մըն է։

Նախակրթարանը աւարտելուս տարին օրիորդ Անահիտը նշանուած էր մեր հին ուսուցիչներէն մէկուն հետ, որ Ամերիկա գաղթած էր։ Շուտով օրիորդ Անահիտն ալ Ամերիկա պիտ երթար։

1975-ն էր։ Մեծ Եղեռնի 60-ամեակը։ Դպրոցին մէջ եւ գիւղին ոգեկոչումներ ու ձեռնարկներ կը պատրաստուէին։ Երգի ուսուցիչս որոշեց, որ հերթական անգամ ես ալ մեներգեմ դպրոցի Տիգրանեան սրահին մէջ։ Առիթին անյարմար՝ գունաւոր տիոլէն տաբատիս վրայէն կապոյտ գոգնոց հագած բեմ բարձրացայ։ Երկար սեւ մազերս թափած սեւ բուրդէ ժաքէթիս, երգս սկսայ։ Սրահի դեղնաւուն սալահատակն ու գոց վարագոյրները սգահանդէսի մթնոլորտ մը կ՚ընդգծէին։ Սրահի փայտեայ կլոր աթոռները լեցուն էին։ Գիւղի մեծաւորները՝ հերթապահ, քաղաքապետ ու տէր հայր առաջին շարքը նստած էին։

Ձայնս տարածուեցաւ.

Կոյս աղջիկներ իրարու ձեռք բռնեցին,

Իրենք զիրենք Եփրատ գետը նետեցին,

Ուր է մայրիկ, ուր է իմին հայրիկը

Չես գիտեր, որ վատ է թուրքին դանակը…

Մինչ կը շարունակէի ողբին՝ ջարդը նկարագրող երկար տուները, նկատեցի օրիորդ Անահիտը իմ ձախ կողմս, առջեւը նստած։ Սեւ ժաքէթով ուսերը առաջ թեքուած կը ցնցուէին։ Օրիորդները չեն լար։ Բայց իմ օրիորդ Անահիտս կը հեկեկար։

Ճակատի լուսնկարում՝ Այնճարը