Ինքնագիրը ներկայացնում է Մարկ Նշանեանի «Նիցշէի յաւիտենական վերադարձը» դասախոսութեան տեսագրութիւնը, որի առաջին մասը եղաւ նոյեմբերի 27-ին, իսկ 2-րդ մասը դեկտեմբերի 1-ին:

mark

լուս. Նազիկ Արմենակյանի

Հատուած 1-ին մասից

Նիցշէին երկրա­շարժը պատահած է 1889ի Յունուա­րին։ Խելագարութեան երկրաշարժն է, մտքին յանկարծակի եւ ամ­բող­ջական խա­ւա­րումը, փլուզումը։ Ոմանք կ՚ըսեն թէ ատոր նախանշանները կային արդէն իսկ իր գործին մէջ, մինչեւ իսկ իր հրատա­րակած էջերէն ներս։ Ուրիշներ կ՚ըսեն որ հրա­տա­րակուած գործը ամբողջու­թեամբ զերծ է խելագարութեան նշան­ներէ, կամ գոնէ որ կը կարդացուի առանց որեւէ ձեւով յղուելու գալիք աղէտին։ Հայ­դեկերը եւ Դէօլէօզը երկուքն ալ այդպէս կը կարդան Նիցշէն, անշուշտ հակոտնեայ սկզունքներով եւ նպատակներով։ Ու յստակ է, որ Նիցշէի մօտ՝ կանուխէն կար մտքի վերահասու փլուզումի մը, կան­խահաս քայ­քայումի մը գա­ղափարը եւ — սարսափը։ Ու եթէ այդպէս է, Նիցշէ իր մտքին քայ­քայումը դարձուցած է իր փորձառական դաշ­տը, իր փորձարկումին առար­կան, բան մը կարենալ ըսելու համար արդիական հի­ւան­դութեան մասին։ Արդիական հիւանդութիւնը Նիցշէի մօտ ունի զանազան անուններ — նիհիլիզմը ամենէն ընդհանուր անունն է։ Բայց “քրիստոնէութիւն” ուրիշ անուն մըն է, յատ­կանշելու համար արդիական հիւանդութիւնը։ “Բանասիրութիւն” ուրիշ անուն մըն է։ Երբեմն Նիցշէն կը խօսի անկումայնութեան մասին, կը գործածէ ֆրանսե­րէն բառը, décadent, décadence, բառեր որոնք սպառած մշակոյթի մը կամ քա­ղաքակրթութեան մը վերջին արտաբերումները կը յատկանշէ իբրեւ թէ։ Ու ամէն պարագայի, արդի հիւանդութիւնը այնքան ալ “արդի” չէ, քանի որ իր արմատ­ներն ունի արդէն իսկ յունական աշխարհէն ներս։ Եւ եթէ այդքան ընդհանուր իմաստ մը ունի, միակ բանը զոր կարելի է եզրակացնել՝ այն է, որ արդիական հի­ւանդութիւնը մեզ կը կազմաւորէ որպէս մարդ, արդիական մարդ կամ ոչ։ Ե՛նք ինչ որ է հիւան­դու­թիւնը։ Հիւանդութիւնը մեր կազմածն է, մեր կաղապարն է, մեր էութիւնն է։ Ըլլալ մարդ կը նշանակէ՝ ըլլալ հիւանդ։ Ենթադրենք որ ընդունուե­ցաւ այդ սկզբ­նա­կան եւ հիմնական կէտը. այդտեղ կը սկսի դժուարութիւնը։ Հա­կազդելու ձեւերէն մէկն է՝ աշխատիլ որպէս մշակոյթի քննադատ։ Նիցշէին հրա­պարակային արտադրութեան մէկ մասը այդ գիծին կը հետեւի։ Կը մատնանշէ ու կը բնորոշէ արեւմտեան-քրիս­տո­նեայ մշակոյթը որպէս հիւանդ, կը փորձէ մատ­նանշել հիւանդութեան ախտանիշ­նե­րը, եւ մասամբ նորին։

Հատուած դասախօսութեան երկրորդ մասից

ՀակաՔրիստոսի վերջին էջին, Նիցշէ օրէնք մը կը հռչակէ քրիստոնէութեան դէմ։ Եօթը յօդուածներէ բաղկացած է այդ օրէնքը։ Եւ թուելէ առաջ այդ եօթը յօդուածները, կ՚ըսէ հետեւեալը.

… Հիմա կը հասնիմ եզրակացութեանս եւ վճիռս կ՚արձակեմ։ Կը դատապարտեմ քրիստոնէութիւնը, անոր դէմ կը բարձրացնեմ ամենէն սարսափելի մեղադրանքը (An­klage) զոր երբեւիցէ մեղադրող մը հռչակած է։ […] Այս յաւերժական մե­ղա­դրանքը քրիստոնէութեան դէմ կ՚ուզեմ բոլոր պատերուն փակցնել, ամէն տեղ ուր պատ կայ — գիրեր ունիմ որոնք կոյրերուն իսկ աչք պիտի տային…

Եւ յաջորդ ու վերջին էջին վրայ կ՚արձանագրէ մեղադրագիրը, սկսելով այսպէս. «Յայ­տա­րարուած առաջին օրը փրկութեան, առաջին տարուան առաջին օրը (սուտ ժա­մա­նա­կա­­ցոյցին  համաձայն՝ 30 Սետպ.  1888)»։

լուս. Նազիկ Արմենակյանի

լուս. Նազիկ Արմենակյանի

Խելագարը չէ՛ որ կը խօսի հոս։ Յոռի շրջանակի տրամաբանութիւնն է։ Ինչո՞ւ։ Որով­հետեւ օրէնքը որպէսզի օրէնք դառնայ, որպէսզի նոր ժամանակաշրջանի մը սկզբ­նա­ւո­րութիւնը կազմէ, որպէսզի «Նիցշէ» անունով անձին հռչակումով՝ իրապէս ժամա­նա­կա­ցոյցը փոխուի ու ըլլանք նոր դարաշրջանի առաջին տարուան Յունուար 1ը, եւ ո՛չ թէ 1888ի Սեպտ. 30ը, պէտք է հռչակողը լիազօրութիւն մը ստացած ըլլայ տեղէ մը։ Բայց ո՞վ կրնայ տալ մէկու մը օրէնք հռչակելու լիազօրութիւնը, եթէ ոչ օրէնքը, այսինքն նաեւ ինքը, օրէնքը հռչակողը։ Լիազօրութիւն եւ օրէնք յոռի շրջանակ մը կը կազմեն բա­ցա­յայտ կերպով։ Մէկը միւսէն առաջ կու գայ։ Նիցշէն որպէս դէպք, որպէս լիազօր, որ­պէս օրէնք հռչակող, ինքն իրմէ առաջ կու գայ։ Պէտք է հռչակէ որ եկած է, պէտք է կանչէ ինքզինք ու կոչէ ինքզինք, անուն մը տայ ինքն իրեն, ըսէ՛ Ես եմ, լիազօրը։

Ուղեկցող տեքստ

Նշանեանի թարգմանութիւնը Նիցշէի «Զուարթ Գիտութիւնը»(“la gaya scienza”) գրքի 341 կտորի.

Մեծագոյն բեռը։— Ի՞նչ կ՚ըլլար եթէ օր մը կամ գիշեր մը սատանայ մը սպրդէր քու ամենէն առանձին առանձնութեանդ մէջ ու ըսէր քեզի. «Այս կեանքը, ինչպէս որ կ՚ապ­րիս ու ապրած ես, պիտի ստիպուած ապրիլ անգամ մը եւս եւ անհամար ան­գամներ եւս. եւ հոն ո՛չ մէկ նորութիւն պիտի չըլլայ, այլ ամէն ցաւ եւ ամէն հա­ճոյք, ամէն մտածում եւ ամէն հառաչանք, եւ կեանքիդ մէջ ամէն ինչ որ անասելի կերպով փոքր է ու խոշոր՝ պարտադրաբար պիտի վերադառնայ քեզի, եւ ամէն ինչ նոյն կար­գով ու նոյն շա­րու­նակականութեամբ — այս սարդն ալ, ծա­ռե­րուն մի­ջեւ ծագող այս լուսնակն ալ, այս վայրկեանն ալ, ես ալ մէջը։ Գոյու­թեան յա­ւիտե­նական աւազա­ցոյ­ցը անդադար վերս­տին պիտի դարձուի — եւ դուն ալ հե­տը, դոյզն փոշի փոշիներու կարգին» — ար­դեօք գե­տին չե՞ս նետուիր, ատամ­ներդ չե՞ս կրճտեցներ, այդպէս խօ­սող սատանան չե՞ս անի­ծեր։ Կամ արդեօք մէկ ան­գամ արտակարգ պահ մը ապրած ես, որուն ընթացքին պի­տի պատասխանէիր իրեն. «Աստուած մըն ես եւ երբեք ես աւե­լի աստուածային բան չէի լսած»։ Եթէ այդ խոհը տէրը դառնար քու անձիդ, քեզ պի­տի փոխակերպէր լիովին ու թեր­եւս ալ պիտի հաշմէր. բոլորին եւ իւրաքանչիւրին ուղղուած հարցը՝ «կը կամե­նա՞ս այս անգամ մը եւս ու անհամար անգամներ եւս» ուսերուդ վրայ մեծագոյն բեռը պի­տի հանդիսանար։ Կամ ինչպէ՞ս պիտի ստիպուէիր դուն քեզ ու քու կեանքդ բա­րե­փոխել, այլեւս ուրիշ բան չպահանջելու համար այդ վերջին յաւի­տե­նական հաս­տա­տու­մէն ու կնքումէն դուրս։

mark3

լուս. Նազիկ Արմենակյանի

Show Comments Hide Comments

Leave a Reply

Your email address will not be published.