մայրական կաթ

շունիկը, շան քոթոթը, շան լակոտը կախված կնոջ ծիծիկը հո չէր ծծում, հո չէր ծծում:

եթե աղքատ եք ինչո՞ւ եք կաթիկը անտեր շներին տալիս: հարց որ առաջացավ լրագրողի գլխում բայց չտրվեց: լռություն: կինը նայում է հյուրին. մորը գյուլլին էն բոզի տղեքը, ասա ձեզ ինչ էր արել էդ անտեր շունը, լակոտները մնացին որբ, ինչ անեմ, վեց էրեխա եմ մեծացրել, վեց էրեխու ծիծ եմ տվել, ամեն մեկի իրեք տարի ծիծ եմ տվել, իրեք տարին մեկ բերել եմ ու ծիծ տվել, մեծացել են էլ ծիծ չեն ուտում, ծիծս մնացել ա անծիծ: ի՞նչ վատ ա, համ ծիծս ա դատարկում համ էլ շունիկը կշտանում ա: ինչ անեմ, ախր ես շաաատ բարի եմ ու միշտ տուժում եմ իմ բարությունից, թո մաման ասի: լրագրողը նայում է մորը: հա, էս աղջիկս շատ բարի ա: հա, բայց կուրծք տալու համար պիտի ավելի շատ սնվել, իսկ դուք տիկին հացի փող չունեք: հարց որ պիտի լրագրողը չտար, հարց որը անտակտ է ու փոխանակ ջեբից հաներ մի հինգ հազար դներ սեղանին ասեր առեք կերեք, թող լակոտները նորմալ կաթիկ ուտեն, ընկել բազար ա անում:

իրականում լրագրողը իրոք հինգ հազարանոցը դրեց սեղանին, երբ տեսավ փոքրիկ երեքամյա անիտան ոսկոր է կրծում: ոչ, անմիջապես չդրեց, հարիֆ չի: ինչո՞ւ է փոքրիկը ոսկորը կրծում, այսօր մսով ճա՞շ եք կերել: ինչ մսով ճաշ այ տղա ջան, էն թաղումը տավար մորթին, բաժնին, էրկու կտոր ոսկոր էլ որպես քյասիբ մեզի տվին: ես էլ ոսկորը գցի բուլիոն սարքի, էրեխեն չկշտացավ, ոսկորը տվի ձեռը թո կրծի: առեք, էս հինգ հազարով մի կիլո միս կառնեք մի լավ ճաշ կսարքեք: թե չէ մեկ էլ երբ թաղում լինի, որ մսի էրես տենաք: մերսի տղա ջան:

բայց դա չէր արել նրա համար, որ գիշերը խիղճը հանգիստ շան պես կռացներ սրբուկին ու քուներ: խիղճը ավելի հանգիստ կլինի, երբ ևս հինգ հազար դրամ կդնի սեղանին` էլեկտրականության վարձ, այն ժամանակ երբ գյուլնարը մոմերը կվառի:

չջնջված տողերը մեռած տողերի ողջ մնացած երկվորյակներն են: սա մի ապացույց որ ամեն տող որ չես գրում, դառնում ա գյուլլված շուն ու վիժված լակոտներ, իսկ որ գրում ես դառնում են ծիծ ուտող լակոտներ ու իրենց ախորժակով աղքատացնում առանց այն էլ աղքատ ընտանիքը:

հիմա ինչ անի, ինչ անի էս խեղճ աղջիկը, էրեխեքի համար հաց ճարի՞, թե՞ շան լակոտներին կերակրի սեփական կրծքով. լակոտ մեկ, լակոտ էրկու, լակոտ իրեք, հոպ մյուս լակոտներին թրխկացրու նրանց մասին չգրելով:

դաժան մարդ ես արա: հետս արայով չխոսաս: արա ես բա ինչ ես, խեղճ ձագուկներին դրիր ու խեղդիր: ասում է կենդանիների պաշտպանության հկ-ի նախագահը զանգելով լրագրողի սոտովիի վրա հենց այն պահին, երբ կոմպի դիմաց նստած, մտքերն է կենտրոնացնում որ ազատի կնոջը հավելյալ քոթոթներ կերակրելու տանջանքից: իհհհ, թե էս սոտվին սենց վախտ խի ես միացրած թողում, չգիտես որ քանի աչք կա վրեդդդդդ: չեն թողում մարդ նորմալ գրի թե ինչ է կատարվում մայրաքաղաքից դուրս հեռավոր ու լքված գյուղի գերեզմանոցի մերձակա տանը ուր ապրում են մայրը, աղջիկը, երեք տարեկան աղջիկ երեխա` մեկ, վեց տարեկան տղա երեխա` երկու, ինը տարեկան տղա երեխա և նրա զույգը` աղջիկ երեխա` չորս, տասներկու տարեկան տղա երեխա` հինգ և արդեն տասնհինգ տարեկան աղջիկ երեխան` վեց: հես ա էն անասունը կզանգի կասի բա շան քոթոթներին մարդու տեղ չես դնո՞ւմ արաաա:

«Բացի ընտանիքի ութ անդամներից նրանց ընտանիքի անդամ են դարձել մորը կորցրած երեք շան քոթոթները, որոնց սիրով կուրծք է տալիս տիկին Սրբիկը»:

փառք աստծո մարդը մահկանացու է, ու մարդիկ են մեռնում նաև գանգրանիստ գյուղում: գյուղը մեծ լիներ, մեռելը շատ կլիներ, թաղողն էլ ավելի շատ ուտելիք կթողեր գերեզմանին, կնոջ ծծերը ավելի լիքը կլինեին ու կկերակրեին մատաղ սերնդին: բայց հհշ-ական թալանը խորտակեց գանգրանիստի երբեմնի ծաղկող տնտեսությունը, բնակչությունը քչացավ, մեռելը քչացավ, գյուլասարյանների ընանիքի սնունդը քչացավ:

«Գյուլնարի տունը Գանգրանիստի գերեզմանատան մոտ է, ու երբ թաղում է լինում, հուղարկավորների համար՝ սուգ, նրա ընտանիքի համար այդ օրը տոն է: Թաղման օրերին Գյուլնարը, աղջիկը՝ Սրբիկը ու վեց թոռները մսեղեն են ուտում՝ երշիկ, խաշած միս, նաև պանիր:

Հանգուցյալին թաղելուց հետո հուղարկավորները մի-մի բաժակ օղորմաթաս են խմում գերեզմանի վրա (ողորմի Աստված): Հետները բերում են նաև կերակուր, որ օղուց հետո ուտեն: Սակայն սովորաբար օղին խմում են առանց «զակուսկու» ու կերակուրը թողնում են գերեզմանի մոտ, որ բաժին է ընկնում Գյուլնարին»:

առաջին պարբերությունը տեղում գնաաաց:

«Իրանք թաղում էթում են, նոր մտնում եմ, հավաքում-բերում»,- ասում է Գյուլնարը: Մնում է նաև խմիչք, որ կամ հարևան հարբեցողն է փախցնում, կամ Գյուլնարը տանում ու փոխում է մթերքի հետ: Տանը միշտ գերեզմանից բերած օղի կա, ու երբ հազարից մեկ հյուր է գալիս, Գյուլնարը ամաչելով ասում է՝ «կներեք, կոֆե չունեմ, կարամ արաղով հյուրասիրեմ»:

մերսի, գործի վախտ չենք խմում: ինչ գործ, ձեր նման թագավոր տղերքը որ չխմեն, ոնց կարան գործ անեն: այ տենց ես արել էլի, որ էկող գնացողի խմցրել ես դրել աղջկադ քունել են: խոսք որ լրագրողը չասաց հավատարիմ մնալով իր մասնագիտական էթիկային:

բայց խմել արժի, խմենք, մնանք էս տանը իրիկունը, բա հո ժամը ութին-իննին քաղաք չենք գնալու: գործը պրծնենք խմենք մայրիկ ջան: ապրես տղա ջան: բայց զակուսկին հետներս կբերենք, թե գերեզմանինը մնացել ա, թո մնա էրեխեքը ուտեն:

խի չես նկարում թե ոնց ա լակոտներին ծիծ տալիս: չէ, նախագծի մեջ կենդանիները չեն մտնում: լուսանկարիչը աչք լինելու տեղը տերտեր ա դառել: այ քեզի պատմություն: քիչ ա մնում լրագրողը մի ապարատ էլ ուսին գցի ու լուսանկարն էլ ինքը անի, ինքը իրա գլխի տերը, էլ լուսանկարչի հետ բազար չի անի` գյուղապետի տանը մնա՞լ թե՞ աղքատ ընտանիքի:

չնկարված լուսանկարը սպանություն է, այն սպանում է հասարակության զգոնությունը:
«Երևանից հարյուր կիլոմետր հյուսիս գտնվող Գանգրանիստ գյուղը երեք հազար բնակչություն ունի: Խորհրդային տարիներին եղել է քաղաքատիպ ավան՝ երկու գործարաններով ու մոտ ութ հազար բնակչությամբ: Հիմա գործարանները չեն գործում, ու բանվորների համար կառուցված եռահարկ շենքերը հիշեցնում են, որ այստեղ եղել է արդյունաբերական կենտրոն: Այսուհանդերձ, գյուղացիները կարողանում են հողագործությամբ ու անասնապահությամբ ապրել:

Սակայն գյուղում քիչ չեն ծայրաստիճան աղքատները, մանավանդ այն ընտանիքները, որոնք առանց տղամարդ են մնացել»:

էէէէ, բալամ, էս էրեխեքի հերը աղջկաս տունը քանդեց, էէէ, բալամ: խի՞ մայրիկ, էս էրեխեքը սաղ մի մարդո՞ւց են: ես տենց բան ասի՞, աղջկաս մարդը պատերազմում զոյվավ, մեծ աղջիկն ա մարդուց, մյուսը էս գեղացի մի տղուց ա, իսկ հաջորդ չորսը…..

հիմա հո չեմ էկել աղջկադ պցի պատմությունը լսելու, հասկացանք, որ գրենք աղջիկդ ում պատահի տվել ա, դոնորները փող չեն տա որ քո աղքատությունը վերացնեն, կբերեն հղիության կանխարգելիչ միջոցներ ու դավաաայ: առանց էն էլ փոքր ածու ենք, հերիք չի, էլ էրեխա չի ծնվի: խոսքեր որ պիտի ասվեին բայց չասվեցին ու պահվեցին մետաֆիզկիական խնդիր լուծելու համար, ինչո՞ւ գրել ճշմարտությունը, եթե այն չկա` հարցի շրջանակներում:

…..էս գեղացի մի ուրիշ տղից: էդ որ ասում եմ էրեխեքի հերը, էս չորսի հորը ի նկատի ունեմ:

Բայց լրագրողի մասնագիտական խիղճը թույլ չտվեց ճշմարտությունը թաքցնել.

«….Սրբուկի վերջին չորս երեխաներին` Անիտային, Զորոյին, Բենիտային ու Մանգոյին ունեցել է համագյուղացի մեկ այլ տղայից, որը կին ու չորս երեխա ունի: Մոտ տասը տարի նրա հետ սիրային կապ է ունեցել: Մինչ նրանից երեխա ունենալը հղիությունը չորս անգամ արհեստական ընդհատել է: Բայց հետո որոշել է էլ աբորտ չանի, համ յոբռը փող չէր տալիս (15 հազար դրամ է աբորտը), համ իր խիղճն է տանջել. «Զգացել եմ, որ մնացել եմ, հետո զգացել եմ, որ խաղում ա, մեղքացել եմ հանեմ,- ասում է 35- ամյա Սրբուկը,- վերջի անգամ որ բժիշկը հանեց, ոտքը ցույց տվավ, ու երթվա, որ երբեք մարդասպանություն չեմ անի, էդ մեղքն էլ զգացի ինչ բան է»:

չգրված տողեր. «աբորտ արված բալիկների թաղմանը օղորմաթաս չեն խմում ու ուտելիք չեն թողնում գերեզմանում, նրանց չեն էլ թաղում կարծես աստծո պատիժն է նրանց բաժին ընկնում և ոչ հայրենի հողը»:

ճիշտ, շան լակոտին կուրծք տալու տեղը էն էրեխեքին կմեծացնեիր, աստված ողորմած ա. ասինք, որ ազգի դեմոգրաֆիան փոխվում ա ազգը շատանում ա թաղումն էլ հետն ա շատանում ու գյուլասարյանների ընտանիքի ապրուստի հարցը գրեթե կլուծվեր:

Էն ի՞նչ էիր գրել, յոբը՞ռ: սոտվին անջատած է, բայց հո սքայփը կա ու մեկ է քեզ կստիպեն դիպուկ բառը փոխարինես ավելի մեղմ բառով: Serob barev. Barev. Lsi, ed antakt bar@ khi es grel; դե քունիք թողիք, հանեք էլի, առանց ինձ ասելու էլ կարաք հանեք: սոտվին միանում է ու զանգ գնում դեպի խմբագրություն` լսում եմ պարոն. դե արի նորմալ խմբագրի անուն գտի որ չջոկեն խոսքը ում մասին ա: հա, լավ պարոն սլովակյան: արա հո դու հայոց լեզվի թշնամին չե՞ս, յոբռս ո՞րն է: ի՞նչ գրեմ տեղը, փոխեք սիրեկան. «համ սիրեկանը փող չէր տալիս (15 հազար դրամ է)»:

այսպես մարդու ստեղծագործական ազատությունը զոհ է գնում հասարակական ուստանովկեքին, իսկ արդյունքում սրբուկը շարունակում է շներին կերակրել սեփական մայրական կաթով:

ես էլ եմ կաթիկ ուզում: ու լրագրող սերոբ դուզգունյանը այնքան ընկավ որ ուզեց մասնակցել սրբուկի խրախճանքին: բայց դեռ բարձրաձայն չասեց: հես ա իրկունը գա, խմենք օղորմաթասերը ու կքունեմ սրբուկին:

ու լրագրողը մտավ թրաֆիկինգի ոլորտ: թրաֆիկինգ չի բա ինչ ա, գնաս, հարցազրույց վերցնես, օգտվես կնոջ անօգնական վիճակից ու սեռական կարիքներդ բավարարես:
բայց չէ, դեռ բարոյականությունը նրան հետ է պահում. չէ, շանը ծիծ տվածին չի լինի քունել, տենց դուրս կգա որ շնանում ես: գոնե մի քիչ ուշ գայինք ծիծ տալը չտենայինք:

շունը խոչընդոտ, սահման է գծում ցանկասիրության ազատության դիմաց: տաբուավորված հասարակություն: ազատագրական պայքարը հաջողություն չի ունենում լրագրողների տատանվող ու ոչ վճռական լինելու պատճառով:

նախկին լրագրող վահան իշխանյանը ազատագրական խնդիր է լուծում, զրկելով լրագրողին բարոյական արգելքներից ու ստիպում շնանալ` լինել մեկի հետ ով մայր է շներին: չնայած սրբուհին այնքան սիրուն է, ասված մի բան առել, մի ուրիշ բան տվել է, այնքան սիրուն, գեղեցկուհի, որ առանց իշխանյանի ազատագրական ջանքերի էլ լրագրողի աչքին չի երևում շնախնամությունը ու պատկերացնում է սրբուկին ռակմ քունելիս:

իսկ կնո՞ջը, ո՞վ պիտի ազատագրի կնոջը, որի վրա ով հասնի կլիր է կանգնացնում: չէ՞ որ լրագրողի ազատությունը անցնում է կնոջ ազատության սահմանը: հարցեր, որ նախկին լրագրող վահան իշխանյանը բաց է թողնում իր պատրիարխալ դիսկուրսի պատճառով:
լավ, ինչ տարբերություն, ասենք մի քիչ ուշ էի եկել ու չէի տեսել, որ շանը ծիծ ա տալիս: ինքը նորմալ, տեղը-տեղին, սիրուն, տունն էլ մաքուր փայլում ա: մաքրասեր աղքատություն:

Իհարկե մեռելի միս կերած սրբուկը հարիֆներից չի, որ առանց վարձավճարի իր մարմինը շնորհի լրագրողին:

Վահան իշխանյանը մտածում է. գնա լրագրողը հասնի գյուղ, մտնի տուն ուր մեռելի թողած ուտելիքն են ուտում ու ոչ մի մեռելի մասին չգրի՞, ապուշություն կլինի. Գերեզմանից դուրս է գալիս Սրբուկի զոհված ամուսինը: չէ, դրա մասին կլինի հաջորդ լրգրողի այցի մասին պատմող պատմվածքում: հիմա ռեալիստական:

Սրբուկը ծանոթացավ իր չորս զավակների հորը գերեզմանոցում նրա այլցելություններից մեկի ժամանակ: Գյուղի դպրոցի պատմության ուսուցիչ, Հայաստանի գրողների միության անդամ Մեսրոպ Շնորհալին գերեզման էր գալիս իր երազանքը իրականություն դարնձելու, իր մահացած անհասանելի սիրո հետ սեռական կապ հաստատելու համար: Նա մանկուց անփոխադարձ սիրով սիրել ու երազել էր Ամալիկին: Այդ սերը արթնացավ դեռ դպրոցական նստարանից, ութերորդ դասարանում երբ դասարանի գերազանցիկ ու գեղեցկուհի Ամալիկի ծունկը դիպավ իր ծնկին: Հետագայում նա կգրի. «Փափուկ-փափուկ էր, անսահման ջերմ ու անպաշտպան: Այնքան փխրուն և այնքան քնքուշ, որ ասես ուր որ է անէանալու է»: Սակայն Մեսրոպը մինչ առաջարկություն կաներ Ամալիկին, նա ընդունվեց Մոսկվայի համալսարան, այնտեղ պաշտպանեց թեկնածուական թեզ, Իսկ Մեսրոպը, թեև ամուսնացավ, սակայն օր չկար որ չերազեր Ամալիկի մարմինը: Այդ երազա՞նքն էր պատճառը, թե՞ պատահակնություն էր, որ 30 տարին չլրացած Ամալիկը Մոսկվայում մահացավ ավտովթարից:

Երբ Մեսրոպը գնում է վերջին հրաժեշտը տալու Ամալիկին, ապշում է աղջկա տեսքից, կարծես մահը նրան ավելի էր գեղեցկացրել: «Ես տիրանալու եմ նրան». հրճվանքով որոշեց Մեսրոպը: Թաղման հաջորդ օրը գիշերով Շնոհալին գերեզմանից փորում- հանում է կնոջ թարմ դիակը ու տանում տան իր առանձասենյակը հարազատներին ասելով թե ստեղծագործում է ու պատվիրելով, որ իրեն հանկարծ չանհանգստացնեն: Նրա երազանքը կատարվում է, որը նա նկարագրել է իր «Մահը չի կանգնեցնի սերը» վիպակում. «Ամալիկի մաշկը փափուկ էր, ոտքերը մինդալ: Վերնաշապիկը հանելով, հայտնաբերեցի մանրազնին սափրած անութները: Նա կրում էր կրեպդեշինե սպիտակեղեն` շատ ավելի լավ որակի քան կոստյումը: Հագուստը անպայման նրա հավաքածուից էր ու ես եզրակացրեցի` նա սեփական արժանապատվության զգացում ունի ու անկեղծ կանացի ամաչկոտություն: Ես նրան մոտեցա անհամբերությամբ ինչպես նորապսակ ամուսինը: Ես նրան տարա դեպի իմ մահճակալը:

Դողացող ձեռքերով հանեցի նրա կրծկալը, տրուսիկը: Ես տնքում էի անհամբերությունից», ապա նկարագրում դիակի հետ կենակցելու տեսարանը. «Տարաշխարհիկ դողէրոցքով, երեկոյան քրտնաշաղախ ցողը վրաս, ընկղմվեցի անկողնում: Կոհակվող կրծքիս մեջ առա կուսական մարմինը, ձեռքերս կարոտով շոշափում էին ստինքները, մեջքը, ազդրերը… հետույքի պինդ մսագնդերի վրա կանգ առա: Նարինջ գնդերը պայթելու աստիճան պիրկ էին ու լարված: Կոկոն պտուկները սեղմվել էին կրծքիս: Շուրթերն առել էի բերանիս մեջ: Գլուխս պտտվում էր գերագույն վայելքից: Հանկարծ ընդոստ կատաղի ցայտք… Ընդերքում դուրալի խուտուտ եմ զգում: Ես էի` նա, ներսն ու դուրսը, երկիրն ու երկինքը, որ միախառնվել, սեղմվել ու ներդաշնակ մի կետ էր: Դա աշխարհի ամենաթանձր կետն էր: Ես և նա վերանում էինք: Այնտեղ և սկիզբն էր և ավարտը: Ծանր ֆսֆսոցով ու կտրտվող ցնցումներով քամվում էի: Ճերմակ անկողինը հանդարտ լուծվում էր խավարի ու կիսամութի մեջ: Մեկ էլ քրտինքը սառը պատանք կապեց մարմնիս: Որտե՞ղ էի, մահվան ծողցում: Մահվան դուռն էի գնում»: Այդպես Ամալիկին նա պահում է իր սենյակում երեք օր. «Ես Ամալիկի հետ փակվեցի սենյակում, ու արգելեցի ինձ անհանգստացնել: Հարսանիք առանց երաժշտության ու ծաղիկների: Այդ ընթացքում երկու անգամ դուռը ծեծեցին: Տրոփող սրտով, շունչս պահած ես սենյակիս մութ մուտքի մոտ քարացած սպասում էի պատրաստ լինելով ամեն ինչի, որ պաշտպանեմ իմ գանձը»: Բայց, ավաղ, հոտը սկսում էր տարածվել ու դժվար կլիներ այս անարդար աշխարհում պաշտպանել Ամալիկին աշխարհի հիմար օրենքներից ու պետք էր վերադարձնել նրան իր հավերժ բնակարանը:

Ամալիկին հետ թաղելուց անմիջապես հետո, Շնոհալին շրջվում է ու ցնցվում` դիմացը կանգնած էր Սրբուկը: Սակայն Շնորհալին կարիք չուներ վախենալու, Սրբուկը լսում է նրա պատմությունը ու աչքերի արցունքները սրբելով խնդրում պատմել այլ պատմություններ ևս: Իսկ երբ Սրբուկը կարդում է Շնորհալու պատմվածքները, որոշում է որ այդ տաղանդավոր մարդուց պետք է երեխաներ ունենա:

Ընկճախտ լրագրությունը թողած ու դեռ թոշակի չանցած Վահան Իշխանյանի մոտ:

Նեկրոֆիլիայի թեման վաբշե մոռացվել ա: Բայց մյուս կողմից էլ լրագրողի կլիրը կանգնել է ու Վահան Իշխանյանին չի թոնղում զարգացնի նեկրոֆիլիայի թեման:

նա արագ, շատ արագ գնում է գյուղապետարան, գյուղապետ` մեղք են, ինչ ասեմ, մեղք են, մի բան արեք, գրեք թող էդ ընտանիքին մի քիչ օգնություն հատկացնեն:

«Գոնե էլեկտրականության վարձի փողը փակեն, էդ մարդիկ օրերով մթի մեջ են նստած,-ասում է գյուղապետը»:

լուսանկարիչը մնում է գյուղապետի երկհարկանի տանը` ջագուզիում կպառկի, բայց որ մտքափոխ լինի կարա գա` սրբուկի ավագ աղջիկը գուցե դեմ չլինի: իսկ լրագրողը` կույսին թողած սրբուկի վրա. խանութ` կես կիլո պանիր, պրյանիկ, կոկա-կոլա ու արագ վերադարձ գերեզմանատուն: վահան իշխանյանն էլ իր հերթին արևը արագ մայր է մտցնում, մթնեցնում աշխարհը, իսկ մոմերը վառում է արդեն գյուլնարը: լավ, օգնող հեչ չունե՞ք, ազգական բարեկամ:

«Գյուլնարի մյուս աղջկին ու տղան Ռուսաստանում են, երես են թեքել իրենցից. «Իրանց մորն էլ չեն ընդունում, որ էս էրեխեքի դեմ չեմ, ասում են՝ էրեխեքը բիճ են,- ասում է Գյուլնարը,- չեն մտածում՝ իրանց ծնողն եմ, մի չուլքի առնենք հագցնենք: Իրանց վրա իմ ամագը լցրին ջուրը»:
իսկ սրբուկը ոնց ա էս գեղում սենց սիրուն կին ծնվել, մի քիչ գիրացել ա, լավ էլ ուտում են ուրեմն, բայց հո չես գրի` «թեև նրանք ուտելու բան չունեն, բայց սրբուհին գեր է»: մեծ աղջիկը` ֆրանսուհին ավելի սիրուն ա: տաներ անչափահասին, իրա մայկա տրուսիկով իրա ձեռով լողացներ, պուցն ու ոռը իրա ձեռով լվանար ու կուսաթաղանթը պատռեր: չէ, դրա ժամանակը չկա, կարա ղալմաղալ լինի, կարա տաք ջուր չլինի, իսկ սառով չի լվացվի, կարա՞ր տաներ գյուղապետի տուն ջագուզի մտցներ: լավ, թարգի: իսկ սրբուկին օղու բաժակի ուղեկցությամբ սահուն կքունի:

երկու մոմ է վառել գյուլնարը` մեկը սեղանին դրել, մյուսը գարդերոբին: երեխաները քնած են, գյուլնարն էլ դիվանին ննջում է արդեն: լրագրողը նստում է սրբուկի կողքը լցնում կիսատ շշից օղորմաթասերը` էհհ, ինչ ասեմ, ձեր ընտանիքին երջանկություն լինի ու առողջություն: երկրորդ բաժակից հետո նրա ձեռքը սրբուկի բդին:

«Ընտանիքը մեկուսացած է ապրում, ոչ ոք նրանց հետ մտերմություն չի անում ու չի օգնում, քանի որ երեխաները ապօրինի են ծնվել»:

սրբուկը ձեռը հեռացրեց, իսկ լրագրողը անմիջապես նրա ականջին ասաց` ես քո երեխաների հայրը կլինեմ: էէէէ, ոնց ես լինելու սկի էլեկտրականության փողը չենք կարում փակենք:
հաջորդ օրը գյուլնարը մուծեց էլեկտրականության վարձը:

«Նրանց ընտանիքը ոչ մի հարազատ չունի բացի երեք շունիկներից: Սրբուկը իր յոթերորդ ամենակրտսեր զավակին ունեցել է մի երիտասարդից, որը լրագրող է ներկայացել և խոստանալով, թե կամուսնանա, մտել նրա անկողինը»:

ցավոք օղորմաթասին կարագ, ձեթ, օճառ չեն բերում, իսկ ոռը առանց դյուրամուտ դարձնելու չարչարանք կպատճառեր: համ էլ կինը ընդդիմացավ` էս դու ինձ չես սիրո՞ւմ, թե չէ կարագ չէ, բայց հեռու մի տեղից օճառի կտոր կճարվեր: լրագրողի կլի՞րն էր բարակ, թե՞ վեց էրեխա բերած ու իրեք աբորտ արած պուցը լեն կգար, որ նա հետանցքն էր երազում:

բայց մեկ է, թեև պուց, բայց լրագրողը երբ երկու տարի անց կարդաց աղքատությունը հաղթահարելու դրամաշնորհային ծրագրի շրջանակում հրապարակված թազա ակնարկը, քմծիծաղ տվեց` ինչ-ինչ գանդոն նա միշտ մոտը պահում է:

հարիֆ, բազմափորձ ու աստվածավախ կինը, ճիշտ է, դժբախտացել է, բայց ծանր կյանքը նրան չափազանց խնայող է դարձրել, նա ոչ մի ավելորդ իր չի նետում: այդպես նաև խնայել էր պրեզրվատիվն ու պարունակությունը: իր կյանքը չստացվեց, գոնե տաղանդավոր երեխաներ ունենա, ինչպես վերջին չորսն էր ունեցել մեկից, ով գյուղի ուուցիչն է և շրջանում հարգված գրող, որի մասին պատմող հատվածը վահան իշխանյանը իր «մայրական կաթ» պատմվածքում անփութորեն բաց է թողել: ու սրբուկը պրեզերվատիվի պարունակությունը լցրել էր պուցը, ակնկալելով լրագրողի խելքով որդի ունենալ, իսկ պրեզերվատիվը եռացրել, չորացրել ու խնամքով պահել հաջորդ ակտի համար:

ծնվող երեխան կծնվի հաղթահարելով իշխանության բարձրացրած բոլոր պատնեշները:
«էհ, էլի քունելու մասին ես գրել»,- ասաց վիոլետը, երբ կարդաց վահանի «մայրական կաթ» պատմվածքը»:

«ոոոչ քունելու մասին չի, քունելը միջոց է ներկայացնելու համար, թե ինչպես են լրագրողները շահագործում մարդկանց աղքատությունը»,- ջղային պատասխանեց վահան իշխանյանը:

Իմ գիրքը`«անմազ». և արդյո՞ք մեր գրքերը. չեն անհետանում գիշերային աղջամուղջում այնպես սրընթաց ինչպես մանկան վիրավորածությունը

«Մեր սեղանին է Վահան Իշխանյանի պատմվածքների ժողովածուն` «անմազ»,- կգրեր «Գրական թերթը»,, եթե իսկապես նրանց սեղանին հասցնեի: Իսկ ես դժվար հասցնեմ,, թող առնեն,, եթե կուզեն: Թե՞ որ հասցնեի էլ, չէր գրի,,թե՞ կգրեր «ինչպես կարելի է, այդ գրքից ուղղակի իմաստով գարշահոտություն է բուրում»: Թե՞ ինչ որ ձևով հասնցեմ ակադեմիկոս Սերգեյ Սարինյանին:

Առաջին գրքիս տպաքանակը` իրեք կապոց, տաքսիով տուն եմ բերում` «անմազ»,, խնդրեմ,,ու մի օր անց «Արտ բրիջ» դնում ու «Քլաբ»: Բուկինիստ չեմ դնի պարզ պատճառով` կարող ա ոչ ցենզուային, չէ, ոչ բառարանային բառապաշարի համար մերժեն: Դե հիմա Կարեն Ղարսլյան չեմ դառնալու` տանել տամ, չվերցնեն,,շուխուր հանեմ` գիրքս մերժեց երևանյան մի գրախանութ: Իսկ ես հարգում եմ Բուկինիստի տնօրենին. Հայաստանի լավագույն գրախանութն ա պահում:,Հիմա, մարդը չի ուզում քֆուր հանի վաճառքի,,չնայած ռուսերեն քֆուրով գրքեր դնում ա: Որ 2005-ին «Ինքնագրի» 2-րդ համարը հրաժարվեց վաճառել Արմանի,«Կլրիս» բանաստեղծության համար, հարցրի` բա ռուսերեն քֆուրով գրքեր ո՞նց եք դնում, խնդաց` գուցե տասը տարի հետո մենք էլ հայերենը դնենք,- ասեց: Տասը տարի չի անցել: Հինգ տարի հետո որ թազա գիրք տպեմ, իրա խոսքերը ձեռիս տակ կայցելեմ: Քանի Երևանում երկու լիբերալ գրախանութ կա` Արտբրիջը և Քլաբը, ուր հնարավոր է գրքերդ վաճառել,,մտահոգվելու խնդիր չկա` թե վայ-վայ գրախանութները ցենզուրայի տակ են, ու ես էլ գիրքս չեմ կարում տարածեմ: Իսկ եթե ուզում ես գրքիդ pr-ը անել, ուրիշ, արժի շուխուր դնել:

Ոչ միայն Բուկինիստ չեմ տանի, նաև ազգականներիս չեմ տա: Ոչ ախպերս,, ոչ քուրս,, ոչ իրանց ընտանիքները, ոչ մամաս պատմվածներս չեն հավանում, չհավանելը էն խոսքը չի` էս ինչ ահավոր բաներ ես գրում: Չեմ տվել, ճարել, ինտերնետում կարդացել են: Ես էլ առաջ ամեն ինչ անում էի, որ գոնե մամայիս ձեռը չընկներ,, բայց հասցնողներ եղան: Ինչ արած, չես թաքցնի որ որդին իրա պատկերացրածը չի: Իսկ զավակնե՞րս: Եսիմ: Իրանց կնվիրեմ:

Իսկ Վիոլե՞տը: Որոշ բաներ իրոք հավանում ա, բայց հիմնականում որ հարցնում եմ` ո՞նց ա, էնպես ա ասում` դե լավն ա, որ գիտես ասում ա, որ լավ զգամ: Իսկ էս կյանքում լավ զգալու շատ առիթներ չեն լինում: Բայց գրքիս հետևը գրեց`«Վահան Իշխանյանը ստեղծում է մի արտահայտչականություն մի լեզու, որով հասնում է իրեն` իբրև «ուրիշը» այն հանրության ուր ապրում է: Ընդ որում, ոչ թե վերանալով կյանքի հյուսվածքից, այլ ընդհակառակը` հնարավորինս խորն ընդգրկվելով դրա մեջ, որը նրան հնարավորություն է տալիս քննադատական դիտակետ ստանալ գաղափարախոսական ու մշակութաբանական կառույցների և կարծրատիպերի իներցիայի հանդեպ:

Գործարկելով իր «թարսությունը», պարկուճի պես սեղմելով իրեն` դուրս է պրծեցնում այն քաջությունը, որը տանում է նրան դեպի այդ ուրիշը` իբրև գրականություն»:

Որ գրքիս հետևն էլ չէր գրելու բա էլ խի էի խելոք կնոջ հետ ամուսնանում:

Բա էլ խի գիրք տպեցի, որ ոչ ազգականներս են ուրախանալու ոչ էլ ընկերներս, համ էլ էն դասագրքային իմաստով ընկերներս` մանկության, որոնց հազար տարին մեկ եմ տեսնում ու որոնք գրածս կարդան հաստատ մտքներում կասեն` էս Վահանը նորմալ տղա էր, խի յանը տարավ:

Էլ խի ջեբիցս փող դրի ջեբիս վերջին փողը, որ էրկու շաբաթ մամայիս տանը ճաշեմ, (մի շաբաթն էլ Վիոլետի հաշվին` 3 հազար դրամը դնում ա սեղանին հետո հազարը վերցնում: յա: դե էդ էրկուսով յոլա գնա),նեղ օրվա համար պլաստիկ քարտիս վերջին մնացորդն էլ քաշեմ(ու քարտով փող քաշելու հաճույքից զրկվեմ: Մնաց վրան էրկու հազար դրամ: Որ գիշերվա 12-ին էլի ուզեմ պիվա խմեմ, փող չլինի, էրկու հազարը կքաշեմ ու էրկու շիշ էլ կխմեմ) ու տպեմ մի բան, որ չի ուրախացնելու ամենամտերիմ մարդկանց, դաժե հակառա՞կը, ջղայնացնելո՞ւ ա: գուցե: Էլ մտերիմս որն ա:

Ուրեմն, ինձ ա պետք, որ cv-ի լրացնեմ կգրեմ ոչ թե լրագրող, այլ `լրագրող,,գրող: էս մեկ, թե խի էր պետք տպել: Որ Մաուրիցիո Լացարատոյին լսած լինեի, թե տնտեսական նոր ճգնաժամ կլինի ու պետություններն են սկսելու բանկրոտ լինել, գիրքը կտպեի՞ էլի: 20 տարի բանկրոտ երկրում ես ապրում, խի չտպեի որ` էն մի քանի հազար դրամը նոր ճգնաժամին եղանակը չէր փոխի, էն մի քանի հազարը հաց ու պամիդոր-վարունգի վրա՞ էիր ծախսելու, առանց դրա էլ հացդ կառնես: Մենակ թազա սոտվի չես առնի: Ուրեմն, ավելի լավ ա գիրքը տպես: Բայց Լացարատոն նաև ասեց, որ Ֆրասնիայում արվեստագետները որպես արվեստագետ պետությունից ամսավճար են ստանում, ոչ թե նպաստ, այլ աշխատավարձ, քանի որ իրենց աշխատանքը պարբերական չի, մի ներկայացում կխաղան,ու մի ամիս կնստեն կամ մի գիրք կտպեն մի քանի ամիս կանցնի մինչև մյուսը` յա տպեն-յա չտպեն: Իսկ թե ովքե՞ր են արվեստագետները, կազմում է մի խորհուրդ, իսկ ցուցակը հաստատում Սարկոզին: Չէ, ափսոս սա Ֆրանսիան չի, գիրք տպելու պատճառներիս մեջ ափսոս աշխատավարձ ստացող գրողների ցուցակի մեջ ընկնելը չկա: Իսկ եթե ցուցակ լինե՞ր, Սերժը կմտնցնե՞ր ցուցակի մեջ,. լևոնականները հա ասին` սերժական,, ինչ տեսնեն իրանց նման չի, անունը դնում են սերժական, բայց քյար չեղավ, գոնե ցուցակ լիներ, մեջը ընկնելը քյար լիներ: Թե՞ Փարիզում պարապուրդի վախտ մենակ դերասաններին են վճարում:

«Ինչի՞ ես քո հաշվին տպել, տես Կիլիկյանը իրա գրքերի համար ոնց ա փող ճարում»,-ասում է Սուսանը, Լացարատոյի դասախոսության ճանապարհին, որ տեղի ունեցավ գաղութարարների կառուցած շենքում` Մոսկվայի տանը: «Ի՞նչ կարևոր ա ով ա սարքել, Սուսան, շենք ա էլի»,- ասեցի ես ու ներս գցեցի Կիլիկյանի մասին կարծիքս` հա, լավ էլ հարուստներին կկպցնի, բայց ով լևոնական չի` ծախված կասի:

Իմ գրքին ո՞վ էր փող տվողը, դաժե հայ մշակույթի ջատագով մեկենասները ձեռները առնեն, սրտները կխառնի ու կուզեն փող տան որ չտպվի: Այ, որ տային, կարող ա հրաժարվեի հայոց լեզուն պղծելու գործից:

Որ գործազուրկ ես` կամ էս յան կամ էն յան, ու սկսում ես քֆուրային, այսպես կոչված` ոչ ցենզուրային տեքստեր գրել, ինչպես պատմվածքներիս մեծ մասն եմ գրել գործ չունեցած ժամանակ: Ու որ գործազուրկ ես,կամ համարյա գործազուրկ`հոնորարով յոլա գնացող,արդեն ասում ես` դե որ տենց ա, գիրք տպեմ ու քաքմեջ անեմ Հայաստանում գրական ճաշակը: Ուրեմն, գիրքս տպելու մյուս պատճառը` գործազրկության ժամանակ քֆուրներդ տպելով ինքնագնահատականդ բարձրեցնելու փորձերը:

Մեկ էլ տեսար մեկն ու մեկը հավանեց, ասեց` Վահան, էլ գործեր ունե՞ս, բեր, փող եմ տալիս տպի: Խի՞ չունեմ, մի չորս գրքի նյութ ունեմ`, էսսեներ, ակնարկներ, հոդվածներ և մի գիրք Հյուսիսային պողոտայի բնակիչների վտարման մասին: Մենակ պամտվածքի մի էրկու գիրք դուս կգա վայթե: Թե՞ մի: Էս էլ քեզ 3-րդ պատճառը` որ մեկ էլ տեսար փող տվող հայտնվի: Բա որ ասի` խի՞ մյուսները էս գրքում չտպիր: Հա, ասինք cv-ի համար, բայց էդ ստից էր, ասի` թո փոքր լինի`180 էջ, գրպանում տեղ անող, տառատեսակը խոշոր, որ կարդացվի: Փոքր գիրքը ընթերցողին ավելի ա ձգում: Քյասար, ընթերցող կպցնելու մասին եմ մտածում: Արամ Ուռուտյանին` գրքիս ձևավորողին, ցույց տվի Մոնդիանոյի ֆրանսերեն վեպը` այ էս ֆորմատով ու էս տառատեսակով եմ ուզում: «Էս հայերը, որ գիրք են տպում ընթերցողի մասին հեչ չեն մտածում, մանր տառատեսակը խցկում ու տպում»,- գիրքը նայելուց հետո խրախուսական ասեց Արամը: Արամն էլ էն քիչ մարդկանցից կլինի, որ գիրքս կնվիրեմ` ընկերոջս Արամին, որի հետ աշխատելը շատ հարմար է, կամ Հայաստանի ամենաբարեխիղճ ձևավորողին:

Հա ասինք իմ ջեբից եմ տվել, բայց ջեբս էնքան չկա, որ ավելի հաստ գիրք տպեմ: Էս էլ երկու պատճառ, թե խի եմ փոքր գիրք տպել:

Ձևավորողը ձևավորող, բայց դե ասի կազմի նկար ճարեմ: Կարենին գրեցի` գիրք եմ տպում, կարա՞ս ֆոտո առաջարկես: Հիմա շատ զբաղված եմ,մի էրկու շաբաթից: Լավ, ուրեմն գոնե,ինձ նկարած քո ֆոտոն շապիկի հետևը կդնեմ: Էս ինչ լավ ֆոտո ա, ոնց որ արտասհմանցի գրող,- նայեց կազմին Վիոլետը: Կարենը դե ուրիշ լուսանկարիչ ա: Անահի՞տ,,գիրք եմ տպում, կարա՞ս ֆոտո առաջարկես: Նայեմ, ու մինչ տասնհինգ օրական Կատերինեին կկերակրեր, կլողացներ, ես կոմպիս մեջ գտա մեր պադյեզդում ֆլիպովս նկարած սատկացրած ու սատկածների միջից հարություն առած շան տեսագրությունը, ու մեջից մի կադր կտրեցի, դրի գրքի կազմ: Բա ի՞նչ անեի, երբ Հայաստանի լավագույն լուսանկարիչները` Կարեն Միրզոյանն ու Անահիտ Հայրապետյանը զբաղված էին հենց էն պահին, երբ որոշել էի արագ գիրք տպել: Մի քիչ էլ ուշացնեի, կփոշմանեի:

Ուրեմն, 4-րդ պատճառը` Մոնդիանոյի գիրքը առա ձեռս, գիրք տպելու հավեսս բացվեց: Հո սաղ պատմվածքներս մի գրքով չէի տպելու: Մենակ վերջին տասը տարիներին գրածներիս միջից: Ընտրությունն էլ վատուլավով չեմ արել, այլ մի տրամաբանությամբ, որ մենակ ես եմ ջոկում, վայ թե ուրիշը չջոկի: Հո Ֆերեշեթի պես յոթ տարեկանում գրածներս էլ մի գրքի մեջ չէի՞ դնելու, ինչպես հետմահու ստեղծագործող մտավորականի գործերն են մի գրքով տպում որպես հիշատակ(Ֆերեշեթը գիրք ա տպել, իմ պես առաջին գիրքը` «Աքլորականչ», բայց հավերի պոպուլյացիայի մասին չի, կյանքում գրած իրա բոլոր ստեղծագործությունները անչափահաս տարիքից սկսած դրել ա մեջը, ինչպես, օրինակ, տաղանդավոր մանուկի գրած «Գիտեմն ու չգիտեմը»: Որ առաջին անգամ, չէ, երկրորդ, չէ երրոդ անգամ, 96 թվին պատմվածք էի տպել` «Պրոֆիլակտիկան»,,բաժակի ընկերս` Ֆերեշեթը վատացել էր: Ո՞նց իմացա, «Առավոտ մշակութայինում» պատմվածքդ կարդացի, ես հավանել էի, բայց Ֆերեշեթյան Վարդանին տեսա վատացել էր, ասում էր էս ինչ ապուշություն ա, էս էշությունը ոնց էլ տպել են»,-ծիծաղելով պատմեց Տարոնը` նկարիչ: Խմբագիրը Դվթոն էր, տեսնես իրան էլ էր ասե՞լ: Այ սենց, հացիս վայիս ասին, որ գիրքս ֆինասավորող չեղավ: «Պրոֆիլակտիկան» էս գրքում չկա,մյուսում: Ուրեմն, գիրք տպելու 5-րդ պատճառը` որ չուզողներս վատանան):

Որ Ֆերեշեթի պես դպրոցական շարադրություններս էլ դնեի, պիտի համահեղինակներ գրեի` առաջինից-վեցերորդ դասարան` Բյուրակն Անդրեսյան,,7-10-րդ դասարան Ռաֆայել Իշխանյան: Ոչ էլ համահեղինակ` հեղինակ Ռաֆայել Իշխանյան, սղագրությունը Վահան Իշխանյանի ու տակի 5-երն էլ հետը: Մեկի տակը 4,, խի՞, որտև դասատուն` ընկեր Գրիգորյանը, էնքան էր ինձ գովում` տեսեք ինչ տաղանդավոր է Վահանը, որ ամոթից մի շարադրության մեջ զարդ-ը թ-ով գրեցի, որ հինգ չստանամ:

Արտբրիջում, երբ Մարսելից Հուրիկի ղրկած հայ պոեզիայի անթոլոգիան ու հետն էլ, չգիտեմ խի, ֆրանսերեն մի քանի գրքեր, մեջներն էլ Մոնդիանոն, վերցրի, Շաքեն` տնօրենը ինձ ասեց, թե գրքի տոնավաճառ ենք անելու, դու ու Վիոլետը ձեր գրքերը բերեք: Տոնավաճառը օպերայի հայաթի Ջազվեում, երեք օր` հոկտեմբերի 1-3, իսկ ամսի 2-ին ժամը 6-8-ը հեղինակներն էլ են լինելու, որ մակագրեն իրենց գրքերը: 6-րդ պատճառ` տոնավաճառ: Ափսոս Վիոլետը չի գա տոնավաճառին, գիրք չունի: Կամ կգա իմ գիրքը բալետ անելու: Վերջին գիրքը` «Հարեմի վարդը» Լոսում տպեց ու արագ ծախվեց: Էրկու օրինակ ա մնացել: Իսկ մեր էրկուսի փողերը հազիվ մի գրքի հերիքեր` նրան ով դեռ գիրք չունի տպած: Բայց խի՞ չունի` 2005 –ին տպել եմ «Հաշվեհարդար. Հալածանք և դիմադրություն»,,որ ինչպես «անմազ» պատմվածքների ժողովածուի շապիկին է գրված` «ներկայացնում է 2003-2004թթ քաղաքական հալածանքները Հայաստանում»: Եվս մի գիրք տոնավաճառին ներկայացնելու համար: Իսկ էս տարի ևս մեկը «Խղճի ազատությունը Հայաստանում», հեղինակներ` Մերի Երանոսյան,,Վահան Իշխանյան, Ավետիք Իշխանյան, երկու տարբերակով` հայերեն անգլերեն:

Մոնդիանոյից մի վեպ էի կարդացել` «Անծանոթուհին»: Իսկ էս գիրքը հետուառաջ տվի, մենակ ձևը դուրս էկավ, տեքստը չէ` պարզ պատճառով` ֆրանսերեն չկարացա կարդամ,չգիտեմ: Բայց համ ֆրանսերեն գիրքը,համ էլ Արմեն Մելիքբեկյանը, որ ասեց, թե կարող ա Մոնդիանոյին նոբելյան տան, հավեսս բացվեց, ինտերնետից քաշեցի Մոնդիանոյի գրքերը ու քանի ամսվա մեջ առաջին անգամ հազիվ մի վեպ մինչև վերջ կարդացի` Улица темных лавок, «Մթին կրպակների փողոցը»` հիշողությունը կորցրած ու իր անցյալը փնտրող մարդու մասին: Գիրքն ավարտվում է այսպես. И наши жизни, не рассеиваются ли они в вечерних сумерках так же стремительно, как детская обида?

«Եվ մեր կյանքերը,, չե՞ն անհետանում արդյոք երեկոյան մթնշաղում այնպես սրընթաց ինչպես մանկան վիրավորվածությունը»:

Չէ, պետք է վեպ գրել: 7-րդ պատճառը գիրք տպելու, պատմվածքները տպեմ, որ գրելու հավեսս բացվի:

Չգիտեմ ինչ տրամաբանությամբ, մի հաշվարկ էին արել,,որտեղ նորահայտ տաղանդավոր գրող Դորիանից հետո ես երրորդ տեղն էի ընկել ինտերնետային ռեյտինգում ու ֆեյսբուքյան քննարկման ժամանակ Արքմենիկը` գրական քննադատ, ինձ հորդորեց` ինտերնետում տեքստերս հրապարակելուց, բացի կարևոր է, որ գիրք տպեմ: ես էլ ասում էի` խի՞,, ինտերնետով մեկ գրածներս ցրված են, ավելի շատ են ինձ կարդում, քան այնպիսի տաղանդավոր գրողների ինչպիսիք են Լևոն Խեչոյանը, Վահագն Գրիգորյանը, Վահագն Մուղնեցյանը և ինչու չէ՞` Վարդան Ֆերեշեթյանը: Իսկ ինքս ինձ ասի` երբ փող տվող էղավ որ չտպի:

Եվ ոչ թե հայ առաքեկալան եկեղեցու ու Չարենցի պես, ովքեր յոթ խորհուրդ ունեն, այլ ես գիրք տպելու ութ պատճառ ունեմ, և պատճառ ութերորդ` որ մի սփյուռքահայ զանգի, ասի` պարոն Իշխանյան,ձեր գիրքը կարդացի, շատ հավնեցա,,Երևան պետք է այցելեմ, ի՞նչ կփափագիք բերեմ: Վիոլետի քթի օղերի կոմպլեկտ, էստեղ լավերը չկան: Ու, որ գիրքս լինի,,հաստատ կբերի:

Այ սենց փող տվողը հայտնվեց, երբ ութ պատճառ տեսավ գիրքս ֆինանսավորելու:
Իսկ գուցե էս գրառումս դնեմ հաջո՞րդ գրքում: Մի պատճառ երկրորդ գիրքը տպելու համար:

Կրեցի. տոնավաճառում ամենաշատ վաճառված գիրքը

Երկու ժամում իմ «անմազ» պատմվածքների գրքից 20 հատ վաճառվեց Արտբրիջի կազմակերպած գրքի տոնավաճառում: Օպերայի Ջազվեի տարածքում էր: 180 էջանոց ջեբի ֆորմատի իմ գրքի գինն էլ մյուսների համեմատ էժան չես ասի` 2500 դրամ, 1500-ը ինձ:

Եթե ծախսս հանեմ լավ ա: Սկզբունքորեն ոչ մեկին չեմ նվիրելու: Հետքրքրո՞ւմ է, առեք, չէ՞, թո տիրաժը տանը մնա: Նվիրեմ որ ի՞նչ, հեն ա գիրք չէի տպի, էդ փողով խինկալի կհյուրասիրեի` չեխական պիվով:

Գիրքը մակագրում եմ` սիրելի Վահեին, Վահան(ստորագրություն) 2.10..2010թ., փողը որտե՞ղ պիտի տամ,, կանչում եմ` Ազատուհի և Ազատուհին` Արտբրիջի մենեջե՞րը, գումարը վերցնում է, մի րոպեից վերադառնում հդմ կտրոնով: Բայց հո միշտ Ազատուհին աչքիդ առաջ չէր, մակագրում եմ` սիրելի Սաթեինիկին ու ցույց տալիս այն ուղղությունը որտեղ պետք է լինի դրամարկղը:

«անմազը» 20 հատ,, էլ չասած, որ մի 5 հատ էլ վաճառվեց «Հաշվեհարդար. Հալածանք և դիմադրություն» գրքիցս, որ գեղարվեստական չի, քաղաքական հալածանքների մասին ա: Բայց առաջին գիրք չեմ համարում, գեղարվեստական գրականությունը էնքան լոպպազ ա, որ մենակ իրան ա գիրք համարում ու առաջնեկիս տեղը խցկվում ա «անմազը»:

Թե խի՞ լրատվամիջոցներին չէին ասել, գային, տեսնեին ամենաշատն իմ գիրքն ա վաճառվել, աշխարհով մեկ լուրը տարածեին ու չուզողներս վատանային Հայաստան և ի սփյուռս աշխարհի: Իսկ երկրորդ տեղում հաստատ Մարինե Պետրոսյանի ու Կարեն Անտաշյանի գրքերն էին, որոնք դրված էին իմ գրքերի հետ նույն սեղանին:

Բայց եթե Մարինեի տեղը մի ուրիշը լիներ, գիրքը ավելի շատ կվաճառվեր: Խի՞: Որտև Մարիեն գիրք ծախել չգիտի: Արթուր Իշխանյանը վերցնում է իմ գիրքը, հետո Մարինեինը, Անտաշյանինն էլ առ,- ասում եմ, վերցնում ա Անտաշյանինը, թերթում ու հետ դնում` չէ ես պոեզիա չեմ ուզում:,Բա իմն էլ ա պոեզիա,- ասում է Մարինեն ու Արթուրը թերթում ա Մարինեի կեսարձակ-կեսպոզեիա գիրքը ու թարսի պես ռաստ գալիս չափածո տողերին` չէ, չէ,, պոեզիա պետք չի, ու հետ դնում գիրքը: Հաստատ Մարինեն մյուս տոնավաճառին կներկայանա արձակ ստեղծագործություններով: Իսկ ես բանաստեղծություններո՞վ: Գիրքս կարդալուց հետո Արթուր Իշխանյանի նախասիրությունները իրենց տեղերը կփոխեն ու նա էլի իմ գիրքը կառնի, Մարինեինը կնայի` արձա՞կ, չէ պետք չի:

Քյասար մի գիրք էս կողմ-մի գիրք էն կողմ, կարևոր չի, կարևորը մեր սեղան-պավիլիոնը կրեց մյուսներին, ուր կային բազմաթիվ բազմավաստակ գրողների գործեր:

«Շաքե չես ուզո՞ւմ ռեյտինգ ներկայացնես թե որ գիրքն ա ամենաշատ վաճառվածը»,-հարցնում եմ Արտբրիջի տնօրենին: Ծիծաղում ա` գիտես որ անունդ առաջին տեղում ա լինելու:

Կողքի սեղանին Վահրամ Սահակյանն ու Հենրիկ Հովհաննիսյանն են: «Սրա մեջ քֆուր չեմ գրել»,-ասում ա Վահրամը ցույց տալով իր թազա գիրքը: «Իսկ իմը ծերից ծեր քֆուր ա» ասի ես ու Վահրամը տեղում առավ գիրքս: Ես էլ ունեցա իրա «Հավերժ կախաղանը» ու հենց տոնավաճառից հետո կաֆեում պիվի կումը արի, բացեցի քֆուրի ռաստ էկա, բայց առաջին ու վերջին տառերի արանքը կետերով «տրասի ագ… …կա», այսինքն տռասի ագառկա: Վահրամ ջան, էդ կետերը հանի էլի, հո մամուլ չի, որ նրբակիրթ մասսաներին չխրտնեցնելու համար կետեր դնես: Մեկ ա, կետ դնես թե չէ, լևոնականների կողքով անցնես, քրֆելու են դու էլ հանես կրակես:

Հենրիկ Հովհաննիսյանի «Հայ թատրոնի պատմություն. 19-րդ դար» 800 էջանոց ու գրքիս ֆորմատից երեք անգամ մեծ գիրքը, շատ էժան` 3000 դրամով իմ գրքից քիչ վաճառվեց ու ես հասկացա, որ մեր մտավորականները ճիշտ են ասում` այս ինչ ժամանակներ են, ցածրակարգ աղբը ավելի մեծ պահանջարկ ունի քան լուրջ աշխատությունները:

Ընդամենը, 20 օրինակի վաճառքը աչքներդ հանե՞ց այ ղախփեք, հանգիստ, 20 հատը դեռ ցույց չի տալիս հայ ժողովրդի ճաշակը:

Վիոլետը գիրքս բարձրացրեց ու սկսեց գոռալ` «լավ գիրք, լավ գիրք, արդեն վերջանում է, մի կորցրեք այս գիրքը գնելու հնարավորությունը» ու տեղում մի քանի հոգի անցորդ մոտեցան` մեկը մազերը հինա դրա՞ծ, թե բնական կարմիր մազերով, թե՞ պարիկով` գիրքս բացեց ու մեղադրական ժպիտով պարզեց` բա սա հայրե՞ն ա: «Վերջանում է վատ հայերեն գրված գրքի վերջին օրինակները» սկսեց կանչել Վիոլետը, իսկ Հասմիկ Սիմոնյանը, որի գրքերը թեև մեր սեղանին չէիր, աջ կողմում էր, բայց կարծես էլի վաճառվում էին, տեղում որսաց մասսաների պահանջարկը ու իր գիրքը պարզած կանչեց` «գնեք լավ հայերեն գրված այս գիրքը, արդեն վերջանում է»: Բայց հինայոտը հավատարիմ չեղավ լավ հայերենով գիրք առնելու պատրաստակամությանը ու հեռացավ: Հասմիկ ջան, մյուս անգամ վատ հայերեն գրի, որ գոնե 20 հատ ծախվի:

Մեկն էլ բթի ու ցուցամատի արանքում նակոլկով`հինգ կետ(գողը նստած չորս պատի մե՞ջ) գիրքս առավ ձեռը, շուռ տվեց, բացեց, փակեց` էս ի՞նչ ա,,- հարցրեց,,գիրք ա,- պատասխանեցի: Թե՞ ասեի պատմավածքներ, որոնցից մեկը անպուց, ոչ, գրական`անանցք կնոջ մասին է:

Վիոլետի ջանքերը արդյունք տվեցին ու քննադատ Հասմիկ Հակոբյանը գնեց «անմազի» վերջին օրինակը: Իսկ ես շաատ շնորհակալ եղա Հասմիկ ջան, հիմա ինչ կուզես կարաս գրես գրքիս մասին, փող ես տվել առել ես: Իսկ ես նամարդություն արի, մի տասը տարի առաջ Արա Շիրինյանից վերցրի իրա «Մինասի առեղծվածը» ֆիլմը ու «Հայկական ժամանակում» քննադատեցի, թե ֆիլմը չապացուցեց, որ Մինաս Ավետիսյանին սպանել են: Թե խի գրեցի: Թեմա չունեի, tv-ով տեսա, ծակ տեղեր նկատեցի, վիդիոն ուզեցի, էլ չասի որ դեմ եմ գրելու, նայեցի որ ավելի ճշգրիտ գրեմ, թեմա չունեի, ի՞նչ անեի: Բայց, լավ էր, Արոն շատ չնեղացավ: Ես լինեի, երևի գոհ կլինեի, գոնե մեկը գրել ա:

Բայց երբ սեղանիս մոտեցավ Վիոլետի Պարսկաստանից եկած փերեցի բարեկամը, Վիոլետը փորձեց էնպես անի որ նա շրջանցի «անմազս» ու ուշադրությունը հրավիրեց «Հաշվեհարդարի» վրա` քաղաքական ճնշումների մասին է: Բայց ես վատություն արի Վիոլետին ու նրա ձեռքը դրեցի գիրքս`«ամուսինս է ծանոթացեք, էդ գրքում խուժան բաներ կան»: Բայց փերեցին համ «Հաշվեհարդարը» վերցրեց համ «անմազը»: Հիմա գնա կարդա հարսի հետ քնող կեսրայրի մասին(«անմազ») կամ տաքսու վարորդին սպանող ու սիրուհու մազերից քաշող վարչության պետի մասին(«սև մազեր») կամ լրգրողի, ով աղքատ ընտանիքում իր սեռական կարիքներն է բավարարում լրագրողական աշխպատանքը վերածելով շահագործման(«մայրական կաթ»), այն էլ հերոսների արած բոլոր գործողությունները իսկական, ոչբառարանային բառերով, առանց կետերի, ի՞նչ կմատածի Հայաստան տեղափոխվելած պարսկահայերի մասին, էս ո՞ւմ հետ են ամուսնանում, բա արժի՞ աղջիկներիս բերեմ էս երկիրը: Ու մեկ էլ տեսար Վարդգես Գասպարիի պես էկավ ու միացավ լևոնական շարժմանը ընդդեմ այս գրական բեսպրեդելի:

Բայց մեր տոնավաճառը Լևոնենցից բախտավոր եղավ, անձրև չեկավ(ՀԱԿ-ը հրաժարվեց հոկտեմբերի 1-ի իր նախատեսված երթից ու եվրոպական կառույցների գրասենյակ նամակ հանձնելուց անձրևի տակ չընկնելու պատճառով): Իսկ եթե մեր տոնավաճառին անձրև գա՞ր, մենք մեր գրքերի հետ կսպասեինք ընթերցողներին, ովքեր հանուն գրքերի չէին խուսափի թրջվելուց: Տենց որ գնա, փաստորեն դուրս կգա, որ գրքերը ավելի կարևոր դարձան քան եվրոպական կառույցներին Հայաստանում մարդու իրավունքների մասին իրազեկելը:

Բայց ես վստահ եմ, որ շարքային բազմաթիվ լևոնականներ կգնային երթին, ինչպես ոմանք եկան իմ գիրքը գնեցին մակագրությամբ: Սակայն առաջնորդին, հավանաբար, հովանոց պահող թիկնապահով չէր ապահովել իշխանությունը, ինչպես 2008-ի մարտի մեկին չապահովեց: