*

Նախորդ մասը այստեղ

ՆԱՐՆՋԱԳՈՒՅՆ

ՀՀ

Ես մնում եմ օրենքի տառին հավատարիմ, ոգուն` դիմադրող:
Օրենքը սահմանում է. «Նարնջագույնը խորհրդանշում է հայ ժողովրդի արարչական տաղանդը և աշխատասիրությունը»:
Ժողովրդի համար դրոշի երրորդ շերտը ծիրանագույն է: Հիմնականում մեկնաբանվում է իբրև ցորենի հասկի, արևի, ոսկու, բայց առավել հաճախ` ծիրանի գույն:

ՍԱՄԸ

Զինվորական համազգեստ հագնելիս հանկարծ հիշեց իր առաջին մականունն ու մանկության գույնը:

Մանկությունը կանաչ էր:

Մորը շատ էր դուր գալիս իր կարմրահեր տղուկին կանաչ շորեր հագցնել:

Գարնանը մանկապարտեզի բակի բանջարանոցում դայակի հետ գազարի սերմեր շաղ տվեցին: Ամռանը ծաղկած գազարների հարևանությամբ «այգեպան» էին խաղում, ու ինքն առանց քաշվելու նարինջն էր լինում կամ մանդարինը: Աշնանը գազարը հավաքեցին ու իրեն կպցրին առաջին մականունը` Գազար:

«Այգեպան» խաղալիս էլ երբեք նարինջ ու մանդարին չէր լինում, իսկ կանաչ շոր մինչև բանակ գնալն էդպես էլ չհագավ:

Դպրոցում իրեն ասում էին Ժանգ, բակում`Կլմբոզ, արվեստանոցում` Պեպենիկ:

Գույնն իր անհերության խարանն էր, ամեն մականուն` մի խարազան:

Ինը տարեկանում հասկացավ, որ մայրը չի կարող պաշտպանել իրեն: Տղամարդ մեկը պետք է հայտնվեր իր կյանքում մենումենակ, բացառապես ու հատկապես իրեն պաշտպանելու համար: Սկսեց տենդագին փնտրել հորը, որ չժանգոտի, որ պեպենը չեչ չդառնա, որ կանաչից չվախենա, մոր փեշի տակ չծվարի:

Հաճախ քրքրում էր մոր օրագրերը` հույսով, թե հոր մասին գեթ մի հիշատակություն կգտնի, փոխարենը կարդում էր իր մանկական արկածներն ու բլբլոցը, որ մայրը տարիներով, հետևողականորեն գրի էր առել:  Օրինակ`

– Մամ, ես սատանի ճուտ ե՞մ:
– Չէ, արևս, դու չարաճճի ես, անկիրթ մարդիկ են չարաճճի բալիկներին էդպես ասում:
– Մամ, անկիրթ մարդիկ ո՞վ են:
– Մեզ պես մարդիկ են, ուղղակի կրթված չեն ու չգիտեն սատանի ճտի և չարաճճի բալիկի տարբերությունը:
– Իսկ դու գիտե՞ս:
– Հա, ես գիտեմ, որ սատանա չկա: Եթե սատանա չկա, ուրեմն ճտերն էլ չկան:
– Մամ, բա որ ես սատանի ճուտ լինեմ, սատանա կլինի՞:

Իրեն փոքրուց հայտնի էր միայն, որ հոր անունը Հայրիկ է: Մայրը բացատրել էր, որ «հայրիկ» բառը, եթե գրես մեծատառով կդառնա անձնանուն: Ամեն անգամ իր ծննդականը բացելիս լարվում էր ու վերստին համոզվում, որ մեջը հոր մասին ոչ մի տող, ոչ մի տառ չկան: Մտքով հազար ու մի բան էր անցնում. գուցե հոր տվյալները սխալմամբ լրացրել են ցնդող թանաքո՞վ կամ շուտ ջնջվող մատիտո՞վ: Ամեն դեպքում, դպրոցական մատյանում հայրանվան տեղում գրված էր «Հայրիկի»:

Մնացածն առեղծված էր, որ պիտի բացահայտեր:

Խուզարկուի հայացքով տնտղում էր մոր լուսանկարները, զննում բոլոր տղամարդկանց, փորձում գտնել իր ու «կասկածյալների» միջև թեկուզ հեռավոր նմանություն: Եվ գտնո՛ւմ էր: Մայրը գործից գալիս ու կրակն էր ընկնում:

Ու մի օր էլ հանգեց էն մտքին, որ հոր տվյալներն անտեսանելի թանաքով են գրվել ծննդականում, ուրեմն բառերը պարզ կերևան միայն բոցավառվելիս: Այրեց կանաչ գրքույկը: Երեկոյան մայրը խոստացավ պատմել հոր մասին, երբ չափահաս դառնա:

Փակվեց: Իր շուրջ օղակ գծեց, որն իրեն հայտնի միակ պաշտպանվելու ձևն էր:

Երբ պեպեններին գումարվեցին պզուկներն ու հրաշեկ բեղիկները, օղակը պինդ շղթա դարձավ: Իրեն դուր էր գալիս, որ ցայլքի բոց մազափունջը խուտուտ էր տալիս քիթը, որովհետև փակ շրջանը կատարյալ էր և՛ ազատության, և՛ անվտանգության իմաստով:

Նախընտրում էր ստվերում մնալ, քանի որ արևից պեպենները ծածկում էին ամբողջ դեմքը: Մի անգամ նույնիսկ Նարի օգնությամբ մազերը մուգ ներկեց, բայց միևնույն է, պեպեններն ու աչքունքը մատնում էին բնական գույնը, որից ազատվելու մեն մի հնար ուներ` նկարելը:

Հենց արևը մայր էր մտնում, դուրս էր գալիս փողոց գունազատվելու, խարանը պատերին ցփնելու: Գրաֆիտին իր գիշերային վերածնունդն էր: Պզզացնելիս էլ Գազար, Ժանգ, Կլմբոզ, Պեպենիկ չէր, SAM©-ն էր` փողոցային ինքնահռչակ նկարիչ:

16-ամյակին մայրը խոստումը կատարեց, սակայն փակ շղթան չկտրվեց: Բայց արի ու տես, որ անձնագրի լուսանկարում ինքնավստահ տեսք ուներ, կասկածի նշույլ անգամ չէր մնացել հայացքում: Արդեն հաստատ գիտեր, որ չի ժանգոտի, որ պեպենը չեչ չի դառնա, և որ կանաչը հեչ էլ վախենալու գույն չի, որովհետև նկարվելու էր գնացել մենումենակ, բացառապես ու հատկապես իրեն սիրող պաշտպանի հետ: Անդոն հայտնվեց իր կյանքում ու կտրեց փակ շղթան:

Հետո տարվա ամենակարճ գիշերն էր: Անհայրանուն անձնագիրը դրեց բարձի տակ, քնեց ու խառը երազ տեսավ:

Երկնեց կարմիր երկիրը, երկնեց կապույտ երկինքը, և ճերմակ էր ձուն` հազարապուտիկ: Ճուտը ձվում հիշեց, որ ինքն արևորդի էր, ատում ու պաշտում էր հորը, ձգտում նրան, և հենց էդ մտքից ուռեց իր մեջ, ու կճեպը ճաքեր տվեց: Հիմա ինքը մի անճոռնի, գազարագույն ճուտիկ է, Սովետաշենի զիբիլանոցում վախվորած քուջուջ է անում, ուզում է թռչել, բայց թևեր չունի: Իր հողեղեն, հյուսն ու գյուտարար հայրն իրեն թևեր տվեց ու խրատ. «Գլխիցդ բարձր չթռչես` կվառվես, շատ չցածրանաս` ոտնատակ կտան»:

Թռավ թե չէ՝ մեկ էլ` ալե~ հո՛պ, հիմա ինքը թևավոր աերոզոլ է` ներկաման: Նախագահականի դարպասին կեղտոտ բառեր պզզացրեց, խորհրդարանի ճաղերին վառ փռշտաց, մխտռեց կաճառի ճակատը, շենքերի մուտքերին ականջակալներ նկարեց, վերելակներում սիրատոչոր մեզի հետքեր թողեց, դռներին`սիրառատ ոտնահետքեր, իսկ զանգերի կոճակներին` սիրավառ մատնահետքեր: Տեսավ, որ պզզում է, ու շարունակեց պզզացնել: Գալարվեց ազատ մայթերին, փռվեց անկախ փողոցներում, սղոցվեց ճաղավանդակներին, ու նրանք ձայնալար դարձան, իսկույն անուշ երգեր երգեցին ազատության, արդարության, երջանկության մասին:

Ոգևորվե~ց: Քսմսվեց աղբամաններին, ու ջահելները սկսեցին նկարվել դրանց մոտ: Օղակվեց կեղտոտ ու մութ անցումներում, ու դրանք շողշողացին: Հոսեց ցանկապատերին, ու սրանք ծաղկեցին: Կաթաց ծակ կտուրներին, ու սրանք տանիք դարձան: Դաջվեց անհյուրընկալ խրճիթների սև պատերին, ու սրանք կանչեցին՝ «համեցե~ք»: Փարվեց ինքնասպանների կամուրջներին, ու սրանք վառվեցին: Կզացրեց, մզզացրեց քաղքենուն, կեղծ բարեպաշտին, շահագործողին ու էլի լիքը տուֆտեքի ու պզաց, պզզզզաց մինչև վերջ, մինչև վերջին կաթիլը, ապա շնչասպառ ընկավ, գլորվեց դեպի Ղռերը: Գլոր-գլոր եկավ դեմ ընկավ Երևանյան լճի շամբուտում մի մենավոր, չոր եղեգի:

Երկնեց երկիրը, երկնեց երկինքը: Եղեգան փողից ծուխ ելավ: Ինքը հալվեց, զգաց, թե ոնց է վեր հառնում սեփական հալոցքից` եղեգան փողի միջով զտվում, ու թունավոր գազերն օդ չեն մղվում: Ալե~ հո՛պ, ու դարձավ հազարան բլբուլ, հրաշեկ կարապ: Թռավ շամբուտից. գնաց յոթնաղբյուրից երեք կտուց ջուր խմեց,  Մոնումենտի բլրին թառեց, տեղնուտեղը ձվի տեղը նարինջ ածեց, ապա զգաց, թե ոնց է ողջակիզվում:

Ալե~ հո՛պ, հիմա ինքը մի բռաչափ բացբերան, աչուկավոր նարինջ է: Արևային ակնոց դրեց, ձողիկն առավ բերանը, ծծեց ծովը ծիրանի ու տռզեց: Խաղաղության ծխամորճն առավ բերանը, քաշեց ծուխը ծիրանի, լցվեց սիրով ու բարությամբ ու մեծացավ, հսկա դարձավ: Այժմ արդեն ինըհարկանի շենքի չափ նարինջ է, որ Մոնումենտից գլորվելով իջնում է Կենտրոն` ճամփին լխճելով լիքը տուֆտեքի: Տուֆտեքը գրտնակվում, լավաշ են դառնում, մեջների նաֆսը ֆշշում է ասֆալտին, թշշում, ցնդում է, նրանք նորից ուշքի են գալիս, փչվում, մարդաշնորքի գալիս և ուրախ, աննաֆս վազում իր հետևից:

Հենց որ հասավ Պլանի գլուխ, հո՛ չգմփաց, հո՛ չպայթեց, ճայթակի պես էնպես տրաքեց, որ կճեպը ծվեն-ծվեն ծեփվեց քաղաքի դեմքով մեկ` թողնելով ամենուրեք անթիվ-անհամար անջնջելի հրաշեկ պեպեններ: Հիմա երկնքից հյութ է անձրևում, ու մարդիկ գժված, ձեռքերն աջ ու ահյակ տարածած, բերանները բաց վազվզում են ու խմում իր արյունը, որ գինի չէ, այլ թարմ քամած նարնջի հյութ:

Ալե~ հո՛պ, ինքը միջուկից դուրս է թռչում իր մարդկային կերպարանքով, հրթիռ-սքեյթով սլանում է կտուրներով, Օղակաձև այգու շուրջը պտույտ տալիս, իջնում Զանգվի ձոր, ելնում Կիլիկիա ու Զվարթնոցի ճանապարհից պոկվում երկինք, ծակում ամպերը, հասնում, տալիս անցնում լուսնին ու սլանում է առ արև:

SAM©1994 – 2012

Նա հուր հեր ուներ… զինադադարի տարում էր ծնվել, անունը Սամվել էր, մոտիկները Սամ էին ասում… և աչքունքն էին արեգակունք:

ՀՀ

Նորություն չի, դեռ գունանկար Հայաստանի հիմնադիր նկարիչ Սարյանն է ասել. «հայերին՝ որպես արևելյան ժողովրդի, չափազանց կպատշաճեր բազմագույն դրոշը, որն ի հայտ է բերում ինքը` չքնաղ և հավերժ գեղեցիկ ծիածանը»: Հայաստանի նրա հեղինակած ծիածան դրոշը, որ վերևից ներքև հավասար շերտերով` կարմիր, նարնջագույն, դեղին, կանաչ, կապույտ, մանուշակագույն էր, էդպես էլ չընդունվեց: Ժամանակավոր հաստատվեց նրա վրձնին պատկանող մյուս տարբերակը` եռագույնը: Ինչո՞ւ ժամանակավոր: Հենց միայն էն պարզ պատճառով, որ առաջին հանրապետության ղեկավարությունը պլանավորում էր Արևմտյան և Արևելյան Հայաստանների վերամիավորում, ուրեմն երկիրը հետագայում պիտի օրենքով սահմաներ իր խորհրդանիշները:

Հայաստանի երրորդ հանրապետությունն իր եռագույնը ժառանգել է առաջինից, որ էդպես էլ չհասցրեց դրոշի մասին օրենք ունենալ, բայց խորհրդարանական խորհրդակցությամբ ժամանակավորապես հաստատեց կարմիր, կապույտ, նարնջագույն տարբերակը: Կարմիրն ու կապույտն ընդունվեցին միաձայն և առանց քննարկման, իսկ նարնջագույնի շուրջ ծավալվեց բանավեճ: Ճնշող մեծամասնությունը դեմ էր նարնջագույնին: Ամենահամոզիչ փաստարկը զուտ գործնական էր. Հայաստանում նարնջի գույնի կտոր չկար: Առաջարկվում էր փոխարենը դնել հայկական պատմական դրոշներում լայնորեն կիրառված կանաչը: Նարնջի գույնը հատկապես պաշտպանում էր գործող վարչապետը: Ժամանակի առաջադեմ նկարչության մեջ, տպավորապաշտներից եկող մոտեցման համաձայն, առանց նարնջագույնի չկար կապույտ: Դրոշի հեղինակը համամիտ էր էդ գեղագիտական մոտեցմանը, ու որ ամենակարևորն է` վարչապետը չէր ցանկանում հին գեղագիտությամբ նոր երկիր կառուցել:

Նարնջի գույնի բավարար քանակությամբ կերպաս Երևանում էդպես էլ չճարվեց: Էս իրողությունը ստիպեց ներքին գործոց նախարարին հրահանգել պետական հիմնարկներին ունենալ և կրել «հանրապետության դրոշակ հետևյալ գույներով, ըստ կարգի վերևից ներքև՝ կարմիր, կապույտ, դեղին», ու որ ամենացավալին է` սրանք Կիլիկիայի անկման շրջանի դրոշի գույներն էին:

Ին. ԶԻՆԴԱՏ_ա_ԽԱԶ

_ԱՍՏԻՃԱՆ_ա_ՎԱՆԴԱԿ

Նարը` առջևից, Անդոն` նրա հետևից, բարձրանում են զինդատախազության աստիճաններով:
Նարը տղայի ոչնչով աչքի չընկնող շորերով է ու անշպար:
Անդոն կարճ մորուքով է:
Մեկումեջ կանգ են առնում հարթակին կամ հենց աստիճանների վրա:
Բարձրանում են երեք հարկ:
Ճանապարհին նրանց ոչ ոք չի պատահում:

ՆԱՐ – Հա, բա ո~նց, փորձված ծանոթ կա, ուրիշները երեք ու կեսով են անում, ինքը երեքով իմը կանի: Վիզան եղավ, մնացածը` հեչ: Ձևերն իմացել եմ: Հասար թե չէ՝ անձնագիրդ տեղում վերացնում ես, գնում ես հանձնվում: Հետդ ինչքան կարաս շատ թուղթ ու ապացույց պիտի տանես, յանի քեզ էստեղ օր ու արև չեն տվել, ճնշել են: Դե, իմը հարց չի. բանակիս ազատման բժշկական էպիկրիզը մենակ ցույց տամ` ոնց են ինձ հոգեկան հանել, էդքանը հերիք կլինի:
ԱՆԴՈ – Փող ունե՞ս:
ՆԱՐ – Կեսն ունեմ, Անդս, հավաքել էի ծծերիս համար: Ամաչում էլ եմ, բայց պիտի պարտքով քեզնից խնդրեմ: Բանկիր տղա ես, հազար հինգ որ կարենաս տաս, գործս գլուխ կգա:
ԱՆԴՈ – Հարց չկա, բայց ես բանկիր չեմ:

Նարն երեխու պես ծափ է տալիս, ուրախանում, փաթաթվում պաչում Անդոյի թուշը:

ԱՆԴՈ – Սարսաղ:
ՆԱՐ – Ո՛ւխ, ես գիտեի, որ դու ինձ կփրկես: (Դադար): Բանկիր չես, բա ի՞նչ ես:
ԱՆԴՈ – Վարկային գործակալ:
ՆԱՐ – Յանի ի՞նչ տարբերություն:
ԱՆԴՈ – Բանկիրը բանկի տիրոջն են ասում, իսկ ես ոչ բանկ ունեմ, ոչ էլ բանկում աշխատել եմ: Համ էլ բանկը տոկոսով փող է առնում-տալիս, վարկային գործակալությունը մենակ տալիս է:
ՆԱՐ – Յանի, ճիշտ էլ ասի: Երկուսն էլ ժողովրդին տոկոսի տակ են գցում, փուռը տալի:
ԱՆԴՈ – Ուրեմն ես սխալ ասի. ոչ մեկն եմ, ոչ մյուսը. գործազուրկ եմ:
ՆԱՐ – Ո՞նց:
ԱՆԴՈ – Գործից դուրս եմ եկել: (Որսալով Նարի զարմացած հայացքը): Հոգնել էի, ուրիշ բան եմ ման գալիս: Կապ չունի, հաշվի` փողդ կա:
ՆԱՐ – Ապրես, կյանքս: Չես պատկերացնի՝ ոնց եմ ուզում օր առաջ պոկվեմ: Ես միամիտ չեմ, գիտեմ. ոչ մի տեղ էլ յուղ ու մեղր չեն բաժանում: Ավելի լավ չի՞ օտար տեղ նեղություն քաշեմ, բայց իմանամ`ապահով եմ. փողոցում ինձ չեն տա սատկացնեն մենակ էն բանի համար, որ իրանց նման չեմ, կամ եթե սատկացնեն էլ, իմ ախպերը չի լինի սատկացնողը: (Դադար): Մենակ մի բան լավ չի, որ մինչև գործերդ չստացվի, չես կարա Հայաստան գաս:
ԱՆԴՈ – Հա, լավ չի:
ՆԱՐ – Հեչ էլ: Յանի գալիս եմ՝ ո՞ւմ տեսնեմ, էլ մարդ էլ չի մնացել…  Անդս, քեզ շատ կկարոտեմ: Ջիգ, կուզե՞ս քո գործն էլ սարքենք: Յանի մնում ես` ի՞նչ անես, կյանքդ անտեղի կանցնի, դու հո ինձնից լավ գիտես` էստեղ ապագա չկա: Սա երկիր չի, մինչև դզվի, մենք կմեռնենք, կամ էլ չի դզվի, լրիվ վարի կգնա: Գործ էլ չունես, քեզ նման մասնագետը հո փողոցում թափած չի, հաստատ լավ գործ կճարես, ձերոնց էլ փող կուղարկես: Տեղդ պնդանա, մորդ էլ կարաս տանես մոտդ:

Նարը կանգնում է աստիճանների գլխին, Անդոն առանց ետ նայելու առաջ է անցնում:

ԱՆԴՈ – Չէ, Նար ջան, ես մնում եմ:

_ՄԻՋ_ԱՆՑՔ

Մամը բախվում է տղաներին զինդատախազության միջանցքում` սենյակներից մեկի հենց դռան մոտ, որտեղից դուրս է գալիս մի բեղավոր տղամարդու (այսուհետ` Քննիչ) ուղեկցությամբ:
Անդոն ժպտում է:
Նարը հանկարծակիի է եկել, կաշկանդված է:

ԱՆԴՈ ու ՆԱՐ (գրեթե միաժամանակ) – Բարև ձեզ:
ՄԱՄ – Բարև:

Մամը ոտքից գլուխ չափում է Նարին, որ աչքերը փախցնում ու կախում է:

Նարեկ, նայիր աչքերիս:

Նարը հայացքը բարձրացնում է և վախվորած նայում է Մամին, որ թուքը կուլ է տալիս, տանում-բերում ու մի շառաչուն ապտակ հասցնում նրա այտին:
Քննիչն ու Անդոն չեն խառնվում:
Նարը գույնը գցել է, աչքերը կախ, այտը բռնած ծեփվել է միջանցքի պատին:
Անհարմար լռություն:

ՄԱՄ (սթափվելով) – Կներեք: (Քննիչին): Ուղեկցելու կարիք չկա, ճանապարհն արդեն գիտեմ:
ՔՆՆԻՉ – էդ դեպքում…
ՄԱՄ -Կսպասեմ ձեր զանգին: Հաջողություն:

Մամը թեթևակի շոյում է Անդոյի մորուքը, ապա ուսին մեղմ թփթփացնում, առանց Նարի կողմը նայելու գլխիկոր հեռանում:

ՔՆՆԻՉ (ժամին նայելով) – Եկեք, առարեսումն անենք, նոր հետ կգանք ինձ մոտ զրուցելու:

Քննիչն առաջնորդում է տղաներին:
Անդոն փորձում է ձեռքը դնել Նարի աջ ուսին, բայց նա թոթափելով առաջ է ընկնում, հավասարվում քննիչին:

_ԱՍՏԻՃԱՆ_ա_ՎԱՆԴԱԿ

Մամն իջնում է զինդատախազության աստիճաններով:
Կանգ է առնում, բազրիքից բռնած, փակ աչքերով խոր շունչ է քաշում, աչքերը բացում, ապա ուժեղ արտաշնչում:
Մեծ կաշվե պայուսակի մեջ տենդագին ինչ-որ բան է փնտրում: Հաստափոր գիրք է հանում, փորձում դնչի տակ պահել, միաժամանակ որոնումը շարունակելով, չի հաջողվում:
Գիրքը դնում է ոտքերի արանքը, ծնկներն իրար մոտեցնում: Պայուսակից հանում է դեղի սրվակը, հաբը դնում լեզվի տակ:

_ԱՌ_ԵՐԵՍ_ԱՌԱԾ

Կարմիր լուսավորությամբ, նեղ, երկարավուն սենյակ է, որտեղ մի պատն ապակեպատ է:

Երեքով անցնում են ներս:
Սենյակում նստած ժպտադեմ երիտասարդը (այուհետ` Օգնական) տեղից վեր է կենում, ձեռքսեղմումով բարևում Անդոյին ու Նարին:
Ապակու մյուս կողմի խցում նստած է Գագոն:
Ծեծ կերածի տեսք ունի:
Դեմքից իսպառ ջնջվել է լկտի ժպիտը:
Բութն անընդհատ սահեցնում է ցուցամատի վրայով, ասես անտեսանելի թզբեհ է քաշում:
Շուրթերը հազիվ նկատելի շարժվում են, կարծես խեր-շառ-Աստված է մրմնջում:
Հայացքը թափառող է:

ՔՆՆԻՉ – Մեզ չի տեսնում:
ՆԱՐ – Առերեսումը է՞ն չի, որ իրար երես-բերես են անում:
ՕԳՆԱԿԱՆ (լայն ժպիտով) – Սա միերեսանի առերեսում է:

Կատակին արձագանքող չկա:

Քողարկված:

ՔՆՆԻՉ – Էս պահին պետք չի, որ ինքը ձեզ տեսնի, դո՛ւք պիտի ճանաչեք…

Խոսակցության ձայները մարում են:
Սրտի ուժգնացող բաբախյուն:

ԽԱՉԱՆՑՈՒՄ.
Գագոյի հայացքն անթարթ սևեռվում է մի անորոշ կետի: Գիշերների նման մութ աչքերը սառել են:
Անդոն կատաղի հայացքով նայում է Գագոյին:
Մով աչքերը վառվում են:
Բռունցքը հավաքվում է ճկույթից բութ:
Ձեռքի երակները ցցվում են:
Եռացող կարմիրը գրավում է ամբողջ տարածքը:

ՀՀ

Ենթադրենք, վաղն առավոտ աշխարհի բոլոր մարդիկ արթնանում են երևակայական օդանավակայանում և հայտնաբերում, որ անձնագիր չունեն, բայց կարող են վայրկենապես ստանալ ցանկացած երկրի քաղաքացիություն: Հարցեր են ծագում: Հայաստանցիների ո՞ր մասը կվերահաստատի իր քաղաքացիությունը: Ո՞ր երկրի քաղաքացիություն կուզի ստանալ հայության մեծ մասը, իսկ մարդկությա՞ն:

Նորություն չի, դեռ ԱՄՆ անկախության հռչակագրում է գրվել` «Բոլորը ծնվում են հավասար»: Հարավցի ստրկատերը գուցե սրտի խորքում համամիտ չէր հռչակագրի պնդումներին, բայց արդյունքում կարգը հիմնովին փոխվեց, և սկիզբ դրվեց բոլոր անհավասարների ազատագրմանը. ու որ ամենակարևորն է` հնարավոր դարձավ երթն առ Վաշինգտոն, որտեղ հնչեց «Ես երազանք ունեմ»:

Նորություն չի, դեռ Ֆրանսիական մեծ հեղափոխությունը բարձրաձայնեց «Ազատություն, հավասարություն, եղբայրություն»: Բուրժուան գուցե սրտի խորքում համամիտ չէր մեծ հեղափոխության կարգախոսին, բայց արդյունքում կարգը հիմնովին փոխվեց, և սկիզբ դրվեց ազգային պետությանը, ու որ ամենակարևորն է` հնարավոր դարձավ Փարիզի ուսանողական աբստամբությունը, որտեղ հնչեց «Պահանջեք անհնարինը` ինչ-որ բանի հասնելու համար»:

Ֆրանսիային և ԱՄՆ-ին, վերջ ի վերջո, հաջողվեց հռչակված խոսքը գործի վերածել, և ազատական ազգայնականությունը պատմական փորձով հաստատեց իր առաջնայնությունն այլ ազգայնականությունների նկատմամբ:

Ո՞րն է ազատական ազգայնականության երազած Հայաստանը: Ւնքնիշխան հանրապետություն, որ կանգնած է իր յուրաքանչյուր քաղաքացու մեջքին, և իրավագիտակից հասարակություն, որի համար պատիվ է իր պետությանը ծառայելը: Էս հղացքը կարճ կարող ենք անվանել «Ազգ և պետություն», իսկ ենթադրվող հեյրենիքը` Ազատ-անկախ Հայաստան:

Ազատական ազգայնականությունն ազգի կեցությունը պայմանավորում է ժողովրդավար պետության գոյությամբ: Մի խոսքով, եթե չկա Ամերիկայի Միացյալ Նահանգները, չկա նաև ամերիկացին: Չկա Հայաստանի Հանրապետությունը, իսկ հա՞յը:

Ին. ԲԱՐԴԵԼաՎ_ԷԼԻ

Վառվում են երևանյան ընդհատակյա բար-ակումբի բեմի լույսերը:
Նարը, աջուձախ օդային հաբույրներ ուղարկելով, ծափերի ուղեկցությամբ ելնում է բեմ:
Այցելուները շատ չեն, բայց նրա հայտնվելուն պես սրահը պայթում է ծափերից, ողջույնի սուլոցներից ու հիացական ճիչերից:
Սկսում է կատարել «Մարտիկի երգը»:

ՆԱՐ – Թռչեի մտքով տուն,
Ուր իմ մայրն է արթուն…

Հուզմունքից ձայնը կտրվում է, երգը կիսատ է թողնում:
Խոսակցության աղմուկին ու բաժակների զրնգոցին խառնվում է հատուկենտ խրախուսական ծափերի ձայնը:
Հաստլիկների եռյակը հիասթափված հետ է շրջվում ու աշխույժով զրույցի բռնվում Խաժակ բարմենի հետ:
Անկոնք կինը ժպտում է իր դիմաց նստած վերջին ծափ տվողին` Ճաղատ կնոջը:
Անդոն միայնակ զբաղեցրել է անկյունի սեղանը: Նարը մոտենում, նստում է նրա դիմաց:
Անդոն ծոցագրպանից հաստլիկ ծրար է հանում, դնում սեղանին, մատով հրում դեպի Նարը:

ՆԱՐ – Ապրես, Անդս, բայց էլ պետք չի: Փոշմանել եմ:
ԱՆԴՈ – Հետ չեմ վերցնելու:
ՆԱՐ – Անդո, սրտովս գնա: Ոնց եմ տրաքվում քո էդ քյառթու խասիաթից, հերիք պապայություն անես, ես Սամը չեմ, ինձ հեր պետք չի, ես հեր ունեմ:

Անդոն, արմունկը սեղանին, բռունցքով քիթն է տրորում:
Խուճուճը մոտենում է:

ՆԱՐ – Պտ… պտ… պտուտակահան: Թու, թու, թու (ինքն իրեն կմճտելով) լեզուս փաթ ընկավ:

Համբուրում է վզից կախ աչքի ուլունքը:

Կասես արաղը բոլ-բոլ անի:

ԽՈՒՃՈՒՃ – Նարնջի հյութո՞վ:
ՆԱՐ -Հա:
ԱՆԴՈ – Ինձ էլ՝ օղի` 50: (Որսալով Նարի ապշահար հայացքը): Մեկ էլ լցնովի գարեջուր:

Լռում են` ամեն մեկն իր մտքերով:
Ճաղատը սեղանի վրայով ձգվում ու համբուրում է Անկոնքի շուրթերը:
Հաստլիկներից մեկը նկատում է, հայտնում մյուսներին: Երեքով քչփչում են:
Խուճուճն աչքով է անում Խաժակին:

ՆԱՐ – Ինչի՞ մասին ես մտածում:
ԱՆԴՈ (քմծիծաղով) – Կապույտ երինջի:
ՆԱՐ – Երիջն ի՞նչ ա:
ԱՆԴՈ – Սեռահասուն հորթ:
ՆԱՐ – Կապույտ ե~զ: (Աշխուժանալով): Վա~յ, դու էլ գիտես էդ հեքիաթը: Ինձ տատս էր պատմում` «ուտիս օրը եղը ծծե, պաս օրը մեղրը ծծե», ես էլ չէի հասկանում, գիտեի թե կախարդական բառեր են, մեծացա, նոր ջոկի` ինչ էր ասում:
ԱՆԴՈ – Սարսաղ: Չէ, պատմի:

Նարն երեխու պես ծափ է տալիս:

ՆԱՐ –  Մի որբ աղջիկ կար, խորթ մերը հաց չէր տալիս, սոված էր պահում, էդ Կապույտ եզն էլ մարդու պես լեզու առավ, ասեց` ախչի, դարդ չանես, իմ մի պոզի մեջ յուղ կա, մյուսի մեջ` մեղր, յանի՝ ուտիս օրը եղը ծծե, պաս օրը մեղրը ծծե: Հետո խորթ մերն էդ եզի գլուխն էլ կերավ, բայց եզն աղջկան գլխանց սովորացրել էր, որ ոսկորները հավաքի տանի թաղի, ոսկի կդառնա: Վերջը լավ էր պրծնում, վայ թե էդ աղջիկը պսակվում էլ էր, արդեն կարգին չեմ հիշում: (Դադար): Չես պատկերացնի՝ ոնց եմ կարոտում տատիս, էնքան լա~վն էր, օրերը հաշվում էի, երբ պիտի ամառը գար, որ գնայի մոտը` գեղ: Ազա~տ, աղջկավարի էի ինձ պահում, ինձ շյուղերով գործել էր սովորացրել, իրար հետ տիկնիկիս շորեր էինք գործում: Ինչ ոռի ա կյանքը. լավերը շուտ են մեռնում, ղախպեքը հարյուր տարի ապրում են…
ԱՆԴՈ – Ինչի՞ տատդ քանի տարեկան էր:
ՆԱՐ – Մի… Չէ, սպասի… (մտքում հաշվելով) Հա, էլի, ութսունինը:

Մատուցվում են պատվիրված ըմպելիքները:

(Ձողիկը բերանին): Բա քո իմացածը ո՞րն էր:
ԱՆԴՈ – Հեքիաթ չի, բանաստեղծական արձակից մի տող:

Նարը հարցական հայացքով սպասում է:

Կապույտ երինջների արձակ նախիրն ազատ ճարակում էր մեհյանի շուրջը:
ՆԱՐ – Յանի ի՞նչ:

Անդոն օղու թափանցիկ ըմպանակը գցում է գարեջրի գավաթի մեջ:
Ըմպանակը դանդաղ սուզվում է ոսկեգույն հեղուկի մեջ, հասնում հատակին, կանգնում:
Օղին գարեջրի հետ չի խառնվում:
Կտրանցում:

Էքս. ԽԱՉ_ՄԵՐ_ու_ԿԻՆ

Անձրևից հետո մայթերը դեռ թաց են:
Լուսինը տարուբերվում է ջրափոսերում:
Մամն անշտապ, գլխիկոր մոտենում է խաչմերուկին: Ձեռքին կտորի տոպրակ է, ուսից կախ` նույն կաշվե մեծ պայուսակը:
Կարմիրի տակ, առանց լուսարձակի նշանին սպասելու, փողոցն անցնում է, տեսադաշտից կորում:
Գիշերային մայթ ու փողոց դափ-դատարկ են:
Վառվում է կանաչ լույսը:
Կտրանցում:

Ին. ԲԱՐԴԵԼաՎ_ԷԼԻ

Ակումբը դատարկվել է:
Նարից ու Անդոյից բացի, մնացել են կանգնակի մոտ թառած Երեք հաստլիկը, զրույցով տարված Ճաղատն ու Անկոնքը, բարմենն ու մատուցողը:
Խուճուճը սեղաններն է սրբում, աթոռները շուռ տալիս:
Անդոն ու Նարն օղու շիշը գրեթե դատարկել են:

ԱՆԴՈ  – Դու երազանք ունե՞ս:
ՆԱՐ – Հա, բա ո՛նց:
ԱՆԴՈ –  Մե~ծ երազանք:
ՆԱՐ –  էն թզուկի պե՞ս:
ԱՆԴՈ – Ի՞նչ թզուկ:

ՆԱՐ (մեղմ ու ցածրաձայն երգելով) –

Բայց իմ հոգում կա մի երազանք`
Ճերմակ-ճերմակ թևավոր,
Մեծանալ եմ ես երազում,
Այս աշխարհում լուսավոր,
Վառ ու լուսավոր:

Անդոն ձայնակցում է:

ԱՆԴՈ ու ՆԱՐ (ցածրաձայն) –

Բայց բոլորը ծիծաղում են միշտ,
Թե թզուկ ես, թիզ ու կես,
Ու ես կրկին մենակ եմ մնում,
Միշտ տխրում եմ այ այսպես:

Անդոն բաժակ է բարձրացնում:

ԱՆԴՈ (մթնոլորտը ցրելով, աշխույժ) – Կենա՛ց, կենա՛ց, կենա՛ց: Արի խմենք, որ երազանքները գունավոր լինեն: Թող թզուկը չերազի մեծանալ, թող որ ինքն իր թզուկ տեղով իրեն մեծ զգա, ու բոլորը չծիծաղեն, թե թզուկ է թիզ ու կես: Ու թող մեր տխրությունը միշտ լուսավոր լինի, իսկ մենակությունը` թևավոր, որովհետև աշխարհը վառ է, վառ ու լուսավոր, էդ մենք ենք դարդից կուրանում:

Բաժակները չխկացնում են, օղին քաշում գլխներին:

ՆԱՐ (բաժակը սեղանին խփելով) – Ծծեր… (որսալով Անդոյի հարցական հայացքը): Չէ, սպասի… (Մտածկոտ): Մենահամերգ` հրապարակում:
ԱՆԴՈ – Ազատությա՞ն:
ՆԱՐ – Չէ, Հանրապետության:
ԱՆԴՈ – Մակարդակ:

Անդոն բաժակները կրկին լցնում է, շիշը դատարկվում է:

ՆԱՐ – Վերջին անգամ ե՞րբ էիր խմել:
ԱՆԴՈ – Բանակում: Մեզ հետ ծառայող մի մեղրեցի կար` Նուռ էինք ասում: Մեր ուրախությունն էր: Ասենք, կգար կտեսներ՝ նեղված նստած ես, էնքան հանաք կաներ, մինչև անկախ քեզնից տրամդ կբացվեր: (Դադար): Խրամատ փորելիս խփեցին: Այ ստեղին (մատով իր վրա ցույց տալով): Տեղում էր մնացել:
ՆԱՐ – Ափսո~ս…
ԱՆԴՈ – Հազար ափսոս: Երևի թաղումից մի շաբաթ էլ չէր անցել, իմացանք, որ հերն է եկել: Կարաս ասես` ինչի՞:
ՆԱՐԸ  (հորանջելով) – Խի՞…
ԱՆԴՈ – Նար ջան, կհավատա՞ս, եկել էր, որ տղու կիսատ փորած խրամատը փորի: Ու մեն-մենակ մինչև վերջ փորեց: Չթողեց մեկնումեկը մոտ գա: Տեսքից Նուռին շատ նման էր: Չխոսկան մարդ էր: Փորեց պրծավ, գնդապետով-բանով եկան, հենց դիրքերում սեղան դրինք: Հետը տնական արաղ էր բերել: Խմեցինք:

Անդոն վերջին բաժակը քաշում է գլխին, ըմպանակը շուռ տված դնում սեղանին:
Կտրանցում:

Էքս. ԽԱՉ_ու_ՓԱՉ

Կեսգիշեր:
Քառահարկ շենք Երևանի կենտրոնում:
Սևուկը գլուխը բռնած նստել է մուտքի մոտ: Վրան և շուրջը վերևից` երկրորդ հարկի լայն բացված պատուհանից, շորեր են թափվում:
Շեկլիկը գլխահակ հավաքում է գետնին թափվածը, մերթընդմերթ աղերսող հայացք նետում վերև, որտեղ ոչ ոք չի երևում:
Շոր-շիրթի տեղատարափը կտրվում է:
Շեկլիկը ձեռքինը տանում դնում է գոյացած կույտի գլխին, գալիս անխոս նստում Սևուկի կողքը:
Ծամիկը ծիկրակում է լուսամուտից, կրկին հայտնվում ու լվացքի մեծ թասով ջուր է շփում տղաների գլխին:
Ջրվածները զայրացած վեր են ցատկում:
Ծամիկը լեզու է հանում, պատուհանը շրխկոցով փակում:
Կտրանցում:

Ին. ԲԱՐԴԵԼաՎ_ԷԼԻ

Նարը նստած տեղը դանթում է:
Անդոն հաշիվը բերելու նշան է անում:

ԱՆԴՈ – Վե՛ր, վե՛ր՝ քեզ տուն տանեմ:
ՆԱՐ (նվնվան) – Հավես չունեմ:
ԽՈՒՃՈՒՃ – Մեր հաշվին` հյուրասիրություն:

Անդոն տեղից ելնում է, հեռվից ձեռքով շնորհակալություն է հայտնում բարմենին, շրջվում, գլխով ողջյունում է Ճաղատ կնոջը: Նարի թևատակերից բռնում, հեշտությամբ գցում է շալակը:
Նարն աշխուժանում, ոտքերն օդում թատերայնորեն թափահարում է ու ճվճվում:

ՆԱՐ – Տարա~ն… տարա~ն-տարանա-նի-նա~յ-նա~յ…

Խաժակը, որ մինչ այդ կանգնակի հետևում սրբիչով բաժակ էր չորացնում, երկու մատը բերանին սուլում, ուրախ հայկական պարեղանակ է միացնում:

ՃԱՂԱՏ – Հո՛պա:

Ճաղատ կինը վեր է թռչում, կտրում է Անդոյի դեմը, մի ծնկի վրա չոքում ու սկսում ծափ տալ:
Անկոնքը միանում է խաղին ու հեզաճկուն պար բռնում նրանց շուրջ:
Խուճուճը սեղանի շորն օդում թափահարելով տրնգի է տալիս:

ԽՈՒՃՈՒՃ – Տաշի~, աման-աման-աման…

Երեք հաստլիկը ինքնամոռաց ծափ են տալիս ու ղժղժում:

ԵՐԵՔ ՀԱՍՏԼԻԿ – Ջա~ն, ջա~ն, ջա~ն, ջանեջա~ն…

Խաժակը դուրս է գալիս կանգնակի հետևից, Երեք հաստլիկին հրավիրում պարի:
Բոլոր ներկաները խմբվում են Անդոյի շուրջը, ձեռք ձեռքի տալիս և ուրախ շուրջպար բռնում:
Անդոն, Նարին շալակած, պտտվում է շրջանի կենտրոնում:
Մթնանցում:

ՀՀ

Նարնջագույնը խորհրդանշում է հայ ժողովրդի արարչական տաղանդը և աշխատասիրությունը:

Հայ ժողովուրդն էլ, վերջ ի վերջո, բաղկացած է մարդկանցից: Մարդը ստեղծարար էակ է, նաև բանական: էս երկուսի միաձուլումից ստացվում է բանաստեղծ մարդը՝ նա, ով գիտի արվեստ ստեղծել` արվեստագետը, և կամ նա, ում ստեղծածը միտք է` մտավորականը:  Նրանք անբաժան են` տարբեր, և էությամբ նույնական:

Պատկերացումը, որ բանաստեղծը ցնդածի մեկն է, ձեռնտու է միայն իշխանությանը, որպեսզի լուրջ չընկալվի, տեղ չհասնի նրա ստեղծածն ու ասելիքը: Նորություն չի, դեռ հին հայկական ասացվածն է վկայել. «Բանն ասելով է լինում», ինչ խոսք, համաձայնելով էն փիլիսոփաների հետ, ում կարծիքով գիտակցությունն է ձևավորում կեցություն:

Չկա ազգային պետություն առանց ազգային խորհրդանիշների, որ ստեղծում են արվեստագետներն ու մտավորականները` կամ իբրև պետական պատվեր և կամ ներքին, հայրենասիրական մղումով: Օրենքով սահմանված ազգային խորհրդանիշներից` դրոշից, օրհներգից կամ զինանշանից բացի, նրանք հաճախ ստեղծում են ազգային մարդակերպ խորհրդանիշեր: Շարունակելով Ֆրանսիայի և ԱՄՆ-ի օրինակը` Ֆրանսիան ունի Մարիան, ԱՄՆ-ը՝ Ազատության արձան: Իսկ Հայաստա՞նը:

– «Մայր Հայաստանը»,- կասի հայաստանցիների մեծ մասը:

Մայր Հայաստանն առարկայանում է իբրև մայրաքաղաք Երևանի բլուրներից մեկի գագաթին կանգնած 22-մետրանոց պղնձե կոփածո արձան: Ոչ մի կապ չունի Հայաստանի երրորդ հանրապետության հետ, իսկ որ ամենակարևորն է՝ «Մայր Հայաստանը» նույն ինքը փեշավոր Ստալինն է: Ւնչո՞ւ: Հենց միայն էն պարզ պատճառով, որ Ստալինին հանել են, թրաշել, կնոջ շոր հագցրել, ձեռքը թուր տվել, տնկել նույն տեղում, նույն պատվանդանին:

Հայտնի է, որ ազգերի հայրը հետմահու սեռափոխվեց, տրոհվեց` ամեն ազգի մի մայր հաշվարկով, վրացուն` «Մայր Վրաստան», ուկրաինացուն` «Մայր Ուկրաինա», ու էդպես բոլոր սովետական հանրապետություններին մեկական մայր շնորհվեց, և հայերն էլ ստացան իրենց հասանելիք «Մայր Հայաստանը»:

Հարց է ծագում. ի՞նչն է պակասում հայ ժողովրդին` արարչական տաղա՞նդը, թե՞ աշխատասիրությունը, որ առայսօր չկա Հայաստանի երրորդ հանրապետությունը մարմնավորող կոթող` արձան, պատկեր, կերպար, պարզապես մարդակերպ մի խորհրդանիշ: Ո՛չ: Գողապետությունը չի համարձակվում պատվիրել ու կանգնեցնել օրենքով գողի արձանը և շահագործում է պատմական անցյալը: Առաջադեմ արվեստագետները, որպես կանոն, լայն ժողովրդականություն չեն վայելում: Ազգային թեմաներով ստեղծագործում են հին գեղագիտության հետևորդները` նույնացնելով ավանդականն ու պահպանողականն ազգայինի հետ, ու որ ամենացավալին է` հեղափոխականն ու նորարարականը որակում ապազգային:

Ուրեմն, ներկայիս Հայաստանն անկերպար մի պետություն է, որ չի ցանկանում ցույց տալ իր դեմքը: Մեկ այլ վառ օրինակ է Լենինի արձանի թափուր մնացած տեղը Հանրապետության հրապարակում:

Մի հնատիպ գրքի շապիկին պետությունը պատկերված է իբրև հրեշ, որի մարմինը կազմված է իր բոլոր հպատակներից: Հրեշի ձեռքերին թուր ու խաչ կան (ըստ սկզբնաղբյուրի, բայց կարող է լինել նաև, ասենք, յաթաղան ու մահիկ): Կրոնը նրա զենքն է ամբոխին հնազանդեցնելու, թուրը` պաշտպանվելու և պատժելու համար: Գրքում գրված է, որ պետությունն անհրաժեշտ չարիք է. եթե չլինի` մարդիկ իրար կուտեն, քանի որ մարդը մարդուն գայլ է: Քաղաքացիական և բարոյական պարտքը նույնական են, մի խոսքով` հակապետականն անբարոյական է: Ինքնիշխանությունը կատարյալ է, ուրեմն՝ հրեշավոր մարմինը շարժվում է բացառապես իր գլխի թելադրանքով: Գլուխը կարող է լինել թագավորը կամ նախագահը (օրինակ` Հայաստանի գլուխը, ըստ մայր օրենքի, Նախագահն է), ազնվականությունը կամ խորհրդարանը՝ կապ չունի, մենակ թե անգլուխ չլինի:

Շուրջ երկու դար պահանջվեց ֆրանսիացիներից ու աներիկացիներից, որ հրեշին մարդաշնորքի բերեն, ինչպես հեքիաթում, երբ աղջիկը սիրեց գազանին, և նա վերածվեց գեղեցկադեմ պատանու` ոչ թե գայլի, քանի որ էստեղ մարդը մարդուն եղբայր է ու բարեկամ:

Ֆրանսիան շատ արագ գտավ իրեն մարմնավորող աղջկա կերպարը` Մարիանին, որ հենց ինքը հանրապետությունն է: Մարիանին քանդակել ու նկարել են հազարավոր ֆրանսիացի արվեստագետներ: ԱՄՆ-ի դեմքում դա Ազատության արձանն է: Ի դեպ, Ֆրանսիան է նվիրել ԱՄՆ-ին Ազատության արձանը. մի ձեռքին անմար կրակ է, մյուսին` հռչակագիր, ոչ թուր-թվանք ունի, ոչ խաչ ու մահիկ, ոչ էլ՝ մուրճ ու մանգաղ:

Վերջ ի վերջո, անգամ ինքնամփոփ արվեստը, որ կոչվում է «արվեստ արվեստի համար», կարող է փոխել աշխարհը: Արվեստի ուժն անհնար է անտեսել: Գեղարվեստորեն հաղթահարված խնդիրը վաղ թե ուշ գործնականում կլուծվի:

Արվեստագետը, մտավորականն իր էությամբ պետք է հակադրվի իշխանություններին, որովհետև արվեստագետի, մտավորականի էությունն ազատությունն է, սահմաններ չճանաչելը, պայմանականությունների ուրացումը, իսկ պետությունը, հակառակը, ուզում է ամեն ինչ դնել սահմանների մեջ, կարգուկանոնի ենթարկել: Էս երկու երևույթներն անհամատեղելի են: Մտավորականը, արվեստագետը գիշեր-ցերեկ, ամեն վայրկյան պիտի հակադրվի իշխանություններին, բայց երբեք չպետք է վհատվի և ավելին` չպետք է վհատեցնի ժողովրդին:

Ես մնում եմ իմ կարծիքին. մտավորական արվեստագետը պետք է լինի ազգի վերջին վհատվողը:

Էքս./ին. ԱՆՑՈՒՄ_ի_ՏԱԿ

Մամը գետնանցումի աստիճաններով իջնում է ներքև և քայլում պատին նկարող տղաների ուղղությամբ:
Նրանք երկուսն են, մեկը բարձրահասակ է (այսուհետ` Բոյով), մյուսը` կարճլիկ (այսուհետ` Կոլոտ): Նկատելով մոտեցող կնոջը՝ առանց իրար անցնելու շարունակում են իրենց գործը:
Բոյովը կանգնել է ծալովի աթոռակին, ձգվել ու փչում է ներկը:
Կոլոտը նույնն անում է պպզած, ներկով տառ առ տառ պզզացնում է «ՁԵՐ» բառը:
Ուսապարկերը գցած են գետնին, փչովի ներկերի մի մասը` մեջը, մի քանիսն էլ շպրտած են:
Մամի մոտենալու պահին Բոյովի ներկը վերջանում է: Թափ է տալիս ներկամանը, կտկտոցի ձայն է գալիս, բայց այլևս ներկ չի պզզում:

ԲՈՅՈՎ – Սատկեց: Կարմիր տուր:

Կոլոտն անխոս կատարում է Բոյովի հրահանգը: Ուսապարկից հանում, մեկնում է կարմիր աերոզոլը:

ՄԱՄ – Բարի երեկո:
ԿՈԼՈՏ – Բարև, մորքուր ջան:
ԲՈՅՈՎ – Բարև ձեզ:
ՄԱՄ – Ի՞նչ եք անում:
ԿՈԼՈՏ – Street-art, մորքուր ջան:
ԲՈՅՈՎ (դեպի Կոլոտը) – Քաղաքական արվեստ:
ՄԱՄ – Գիտեմ, Բենքսի…
ԿՈԼՈՏ (ոգևորված) – Հա~, հա, Բենքսի…Ինքը մենակ ա անում, մենք`ախպերովի, սենց ավելի ուրախ ա:
ՄԱՄ – Իմ տղան էլ Բենքսիի… (Հանկարծ դեմքը պայծառանում է): Չէ, ձեր պես… իմ տղան ու իր ընկերը … Տղաս էլ է ձեր պես փողոցային նկարիչ:
ԿՈԼՈՏ – Հա՞, ովքե՞ր են, անուններն ի՞նչ են, հաստատ կճանաչենք, մենք էնքան քիչ ենք, սաղս իրար գիտենք:
ՄԱՄ – Տղաս էստեղ չի հիմա… Չէ, չեք ճանաչի: Ընկերն էլ նկարիչ չի, ուղղակի միշտ հետն էր, որ մենակ չլինի:

Կոլոտը, պպզած, զրույցի հետ մեկտեղ հիմա էլ տառ առ տառ պզզացնում է «ՈՌԸ» բառը:

ԿՈԼՈՏ – Հա~, հա, սատկա պահելն էլ ա կարևոր գործ:
ՄԱՄ – Ինչպե՞ս: Չհասկացա:
ԿՈԼՈՏ – Սատկա պահել, էլի, մորքուր ջան, աթանդա կանգնել, որ, ասենք, մենթ-մունթ գա` խաբար անի, թռնեն, պահակի ղայդա, էլի:
ՄԱՄ – Հա~… սատկա:  Չէի լսել:

Մամը ոտքը կախ է գցում:

(Կոլոտին` մատնացույց անելով «ՈՌԸ»): Շա՞տ չի կոպիտ:

ԿՈԼՈՏ – Չէ~, հա, մորքուր ջան, սրանց հասնում ա… Մեր զենքն էլ էս ա:
ԲՈՅՈՎ (առաջին անգամ Մամի դեմքին նայելով) – Քաղաքականությունը հարվածներ տալու և հարվածներ ստանալու արվեստ է: Իրենք մեր դեմ իշխանական բիրտ ուժ են կիրառում, անխնա հարվածում են, մենք էլ արվեստով ենք հակահարված տալիս: (Կոլոտին): Ես վերջացրի:
ԿՈԼՈՏ – Ես էլ:

Երկուսով արագ հավաքում են ներկերը, լցնում ուսապարկերը:
Բոյովը ծալովի աթոռակը փակում, դնում է թևի տակ:
Կոլոտը մի քիչ հեռանում, մի քանի անգամ հեռախոսով լուսանկարում է:
Մամը հետ է քաշվում:

ՄԱՄ (Բոյովին) – Դու քանի՞ տարեկան ես, տղա ջան:
ԲՈՅՈՎ (բարեհամբույր) – Քսան:
ՄԱՄ – Ուսանո՞ղ ես:
ԲՈՅՈՎ – Ոչ:
ՄԱՄ – Ծառայել վերջացրե՞լ ես:
ԲՈՅՈՎ – Ազատված եմ` առողջական խնդիրներ ունեմ: Այ, եղբայրս ծառայած է:
ԿՈԼՈՏ- Հա~, հա, ծառայած, պաշտպանած, պսակված, բաժանված, կյանք տեսած տղա եմ: (Բոյովին): Գնա՞նք:
ՄԱՄ – Դուք հանգիստ գնացեք, ես սատկա կլինեմ էստեղ մի քիչ… (Շփոթված): Թույլ չեմ տա` անցորդները փչացնեն ձեր փողոցային… քաղաքական արվեստի գործը: (Դադար): Հաջողություն ձեզ, տղաներ, զգույշ կլինեք:

Բոյովն ու Կոլոտը զարմացած հայացքներ են փոխանակում:

ԲՈՅՈՎ – Ձեզ էլ: Բարևեք ձեր տղային:
ԿՈԼՈՏ – Ընկերոջն էլ: Բարի գիշեր, մորքուր ջան:

Նրանք անշտապ քայլում են: Կոլոտն ընթացքում շրջվում է, նկատելով, որ Մամը չի հեռանում, փսփսում է Բոյովի ականջի տակ, որն էդպես էլ չի շրջվում: Տեսադաշտից անհետանում են:
Մամը երկար, սևեռված նայում է պատկերին, մատով դիպչում, համոզվում է, որ ներկը դեռ չի չորացել: Դեմքը մոտեցնում ու սկսում է հոտոտել թարմ գրաֆիտին, ապա քնքշորեն շոյում է պատի ու պատկերի եզրագիծը` առանց լղոզելու: Սկսում է փչել պատին, ասես իր շնչառությամբ ուզում է ներկը չորացնել:
Աստիճաններով գլորվող դատարկ մետաղական տարայի ձայն:
Մամը սթափվում, հայացքը գրաֆիտիից չկտրելով՝ հետ-հետ է գնում, մինչև հասնում ու մեջքով հենվում է հանդիպակաց պատին:
Քարանում է: Մթերքով տոպրակը թուլացած ձեռքից ընկնում է: Նա, մեջքը պատից չպոկելով, դանդաղ սահում է ցած:
Նստում է գետնին: Ծալված ոտքերը մեկնում է առաջ:
Տխրությունը կամաց-կամաց փոխվում է լացի:
Գետնին ընկած, ճակատը` սառը քարին, սրտակեղեք լաց է լինում:
Դիմացի պատին երևում է ամբողջական պատկերը: Հավերժության անվի կենտրոնում սրախողխող, փետրած թռչուն է: Ներքևում`գրություն. «ԻՄ ԶԵՆՔԸ՝ ՁԵՐ ՈՌԸ»:
Աղեկտուր հեկեկոց:
Մամը, փորձելով իրեն հավաքել, մեծ պայուսակում տենդագին ինչ-որ բան է որոնում, չգտնելով՝ շուռ է տալիս, միջից թափվում են հիմնականում գրքեր` մեկը բավական հաստափոր, մնացածը` տարբեր չափերի, նաև հեռախոս, դրամապանակ, կարմիր գրիչ, բանալիների տրցակ, դեղերի սրվակ, թղթի գրոտած պատառիկներ, այցեքարտեր, թռուցիկներ ու սպիտակ թաշկինակ, որով և սրբում է քիթը:
Հեծկլտոցները զսպում, հաբը դնում է լեզվի տակ, ոտքերը հավաքում: Գլուխը` պատին, մի քանի անգամ խոր շունչ է քաշում, ապա պայուսակի մեջ է դնում մթերքով տոպրակը, հեռախոսն ու դրամապանակը, մնացած ամեն ինչ, բացի գրքերից:
Մի նեղացած հայացք է նետում գրքերի վրա ու պատին հենվելով՝ ոտքի ելնում:
Մամը համրաքայլ հեռանում է առանց հետ նայելու:
Գրքերը թափված են գետնանցումի տակ:
Միջանցիկ քամին թերթում է մեկի էջը:

ՍԱԶԱՆՑՈՒՄ.
Գետնանցումից դեպի բարձունք, որտեղից երևում է գիշերային Երևանի համայնապատկերը:

Շարունակությունը այստեղ