Գնդապետը

Ինչ լսել ես, ճիշտ է: Նրա տանն էի: Կինը սկուտեղով սուրճ ու շաքար բերեց: Աղջիկը եղունգներն էր խարտում, տղան գնաց գիշերային տեղերում զվարճանալու: Օրվա թերթերը կային, ընտանի շներ, նրա կողքին դրված բարձի մոտ ատրճանակ կար: Լուսինը մերկ ճոճվում էր տան վրա` կախված իր սեւ լարից: Հեռուստացույցով ոստիկանական լրատուն էր: Անգլերեն էր: Տան շուրջը` պատերի մեջ, ջարդած շշի կտորներ էին խցկած` պատռելու մոտեցողի ծնկներն ու ձեռքերն արյունլվիկ ժանյակի վերածելու: Լուսամուտներին ճաղավանդակներ կային` ոգելիցի խանութի պատուհանների նման: Ճաշեցինք. գառան կողեր, լավ գինի, սեղանին ոսկե զանգակ կար` սպասուհուն կանչելու համար: Սպասուհին կանաչ մանգոներ բերեց, աղ, ինչ-որ տեղական հաց: Ինձ հարցրին` հավանեցի՞ր երկիրը: Կարճ գովազդ եղավ իսպաներենով: Կինը հավաքեց սեղանը: Հետո ինչ-որ խոսակցություն գնաց, թե ինչքան է դժվարացել կառավարելը: Թութակը ողջույններ հղեց շքապատշգամբից: Գնդապետն ասաց` բերանդ փակի, ու սեղանից ելավ: Ընկերս աչքերով ինձ ասաց` բան չասես: Գնդապետը վերադարձավ մի տոպրակով, որի գործը մթերքներ տուն բերելն էր: Սեղանին դատարկեց շատ մարդկային ականջներ: Կես արված չոր դեղձերի էին նման: Այլ ձեւով չես ասի: Մի հատը ձեռքն առավ, թափահարեց մեր երեսի առաջ, գցեց ջրով լի ամանի մեջ: Ականջը ջրից կենդանացավ: Հոգնել եմ անկապ բաներ անելուց, ասաց: Իսկ ինչ վերաբերում է սրա-նրա իրավունքներին, ասեք ձերոնց` թող սեփական մայրիկը լացացնեն: Ականջները ձեռքով սրբեց-լցրեց հատակին, ու գինու բաժակի վերջին կումը կախ մնաց օդում: Ահագին նյութ է, չէ՞, Ձեր պոեզիայի համար: Հատակի ականջներից մի քանիսը որսացին նրա ձայնի այս խզզոցը: Ականջներից մի քանիսը սեղմվեցին գետնին:

 Մայիս, 1978

«Երկիրը մեր միջեւ» գրքից

 

Վաղ տարիներ

 

Ծնվել եմ Le Détroit du Lac Érié-ում, պատերազմի ավարտից հինգ տարի անց:

Հորս նավատորմիղային համազգեստը կախված էր մեր վերարկուների հետ, իսկ սպիտակ

գլխարկը ծովն էր նետվել պատերազմի ավարտին ու այդ օրվանից լողում էր այնտեղ ալիքների մեջ:

Հայրս մեզ համար տուն սարքեց` աշխատելով գիշերը, գործարանի իր հերթափոխից հետո:

Մի գիշեր հայտնվեց վաղուց մեռած մի կին` ամբողջը ոսկոր ու մառախուղ, անցնելով

պատի միջով, որ հայրս դեռ պիտի ավարտեր: Հետո մենք այդտեղ հայելի կախեցինք,

ու երբեմն մառախուղե կինը կանգնում էր դրա հետեւն ու դուրս նայում:

Կողքի տան տակ մի նկուղ կար, որտեղ հետապնդվող ստրուկներն էին թաքնվել մի ժամանակ:

Գետնափոր մի երկաթուղի տարել էր նրանց դաշտերի տակ պառկած թունելի միջով:

Առավոտների մեջ դաշտերն իրենց պատրաստությունն էին տրոփում:

Այգում խնձորներն ու ծիրանը թաքնվում էին ծառերի մեջ, բանջարանոցում`

կարմիր կաղամբ, կապտատերեւ շուշան, էնդիվիա ու թափառուն դաղձ:

Դաշտի երեսով դդմիկի բաղեղն ու ծաղիկն էին մագլցում մինչեւ մորու ոստերի մութ շարքը, որ կանգնած էր մեղուների ամպի մեջ, եւ ուր ջրային լույսով բացվում էր կաթնուկը:

Երբ Աննան մեզ հետ էր, հացի բարձիկները փքվում էին ջեռոցների մեջ, ու եռացող

ապուրը մթնեցնում էր պատուհանների աչքերը: Աննան հին երկրից էր: Սա նորն է:

Շատ նախադասություններ էին սկսվում` պատերազմի ժամանակ: Լավ, ձեններդ կտրեք, ասում էին մի ձայնով, որ նման էր կեչիներին` ձյան մեջ: Նրանց պատմություններն սկսվում էին` երբ պատերազմը վերջացավ:

 

Միանձնուհիները դպրոց էին ուղեկցում մեզ: Սառույցի վրայով զույգ-զույգ սահում էին իրենց սեւ թիկնոց-գլխաշորերով դեպի Յոթնախոց Տիրամայրը: Դպրոցից հետո մենք արդուկում էինք խորանի փռոցները:

Գարնանը ճխում էին նարգիզները` ինչպես սագերն առվի ջրում:

Լվացքի երամները, ամրացված երկնքին, սուրում էին առաջ:

Մեր հետեւում թղթե մի տուն կար` պատված կուպրով, խմիչքի շշերի

մի բլրակ ու տիկնիկի տան նման փոքրիկ մի տնակ` մեղուների համար:

Մենք աղքատ չենք: Մեր տունն աղյուսից է, մեր մայրը իր

կարի մեքենան ունի, ու մեզ նարինջ են տալիս Ծննդյան տոներին:

Իլյայի համար Ցարսկոյե Սելոյում

Կանգնած ենք Պուշկինի լիցեյի փեղկավոր լուսամուտների մոտ:

Սա գրասեղանն է, որի մոտ Պուշկինը գրել է, նրա գրատախտակը, աստղացույցը:

Ձյունն այստեղից անցյալ է թափվում ու անէանում ոսկե մինարեների վրա:

Ձյունը հրվելով իջնում է կեչիներից: Մի դաս է ինքնիրեն գրվում ձյունի կավիճով.

Այն օրը, երբ Հռոմում մահացավ Միքելանջելոն, Պիզայում ծնվեց Գալիլեյը:

Իսահակ Նյուտոնը ծնվեց Գալիլեյի մեռնելու տարում: Երբ փնտրեցին

բանաստեղծ Քաբիրին, ոչինչ չգտան նրա պատանքի մեջ` բացի հասմիկի մի ճյուղից:

Մարդը նման է արձանի, ով մրմնջում է մարմարի մասին` քանդակված իր բերանից:

Դու այս արձանի պահապանն ես` կանգնած քո լուռ աշխարհում:

Իսահակ Նյուտոնի մահվան տարում հրդեհ եղավ տիկնիկային ներկայացման ժամանակ:

Քաբիրն ասում է` բոլոր մեռելները գնում են նույն տեղը, աշխարհը սիրահարվել է

մի երազի: Այս կյանքը նույնը չէ, ինչ քո մյուս կյանքը:

Այստեղ ենք հիմա, արծաթե բանաստեղծների տաճարներից մեկում:

Դու էլ արծաթ ես: Ձյունը սպիտակ սիրամարգ է ռուսական բանաստեղծությունում:

Ձկնորս

Մարտ: Նեւան դեռ սպիտակ, փխրուն է` ինչպես նշխարի հացը, ու երբ մենք

անցնում ենք նրա կամուրջներով` հավասարակշռելով մեզ փայլուն մակերեսի վրա, սառույցի խորանարդներ են սահում ջրհորդաններով` զարմացնելով շներին, որոնցից մի քանիսը գարուն դեռ չեն տեսել, մյուսներն էլ ձեւացնում են, թե չեն հիշում,

ու մի կին է կռանում իր թոշնած կարտոֆիլների վրա` ջոկջկում է, իրար գլխի լցնում,

ու դու ասում ես` «այս տանն ապրել է հորս ընկերը, ով սպանվել է», ու

«այն տանն ապրել է մյուս ընկերը, իսկ այս մեկում` մի շատ վատ պոետ` անհայտ արդեն»:

Հասնում ենք սինագոգ ու ներս ենք մտնում` մոռացված սրբության պես հեռու ու հին, ուր մեզ ասում են` եթե շշնջաք այս պատին, մյուս կողմում ձեզ կլսեն:

Բայց րաբբին չգիտի, որ խուլ եք: Շշնջում ենք պատին` հաճոյանալու նրան:

Կիրիլիցայով մի ցուցատախտակ նվիրատվություն է խնդրում, ու մենք մի տասնյակի չափ մացո[1] ենք առնում` թղթի մեջ փաթաթված: Մեզնից միայն հարյուր հոգի է

մնացել քաղաքում: Մենք այստեղ ենք, մինչ մի ձկնորս սպասում է գետի վրա`

դույլը կողքին, կարթը սառույցի բացվածքի մեջ, բայց վերջին ժամին

ջուրը շրջանի մեջ է առել սառցաբեկորը, ու նա անտեղյակ լողում է

հոսանքով ներքեւ` առանց մի բան բռնելու, մրսած ու մրափուն

ձմեռային մտքերով, ինչպես դրանք բոլորն են ու էին, իսկ ինչ մնում է փրկությանը,

ոչ ոք չի գալու: Գարուն է: Նեւան սպիտակ ու փխրուն` ինչպես նշխարի հացը:

ԹԵՈԼՈԳՈՍ կղզու վրա

Երրորդ տարին է` ապրում ենք Թասոսում` մարմարի ու սոճու կղզում,

Մարմարը` քարերից ամենալուռը, սոճին` կրակից հետո առաջինն աճողը:

Մարմարը` մեռելների քարը, քարը` քնած դեմքի:

Սա աքսորների կղզի է, ըստ այդմ` մաքուր,

ցերեկվա ծովը նրա նավակների երամով է պատված:

Ալիքների վրա Էվանթուլան է ելնում-իջնում, որ աշխույժ ու արթուն նավ է:

Արշալույսի պարզության մեջ Սամոթրակի, Լիմնոս ու Լեսբոս կղզիներն են երեւում:

Ավելի ուշ` օրվա մեջ, լույսը չափազանց շատ է:

Կարող ես ցանցերով թռչուններին բռնել, գրել է առաջին բանաստեղծը, բայց ոչ

նրանց երգը:

 

Արքիլոքոսի այս տողերը գտնվել են թղթի մի կտորի վրա, որով մումիա էին փաթաթել:

Նա ապրել է այստեղ, ասում են, կղզու վրա, որ ծովի մեջ է պառկած / պոչի ոսկորի պես, ինչպես որ կերտել է առաջին իր յամբերը:

Նա գրել է` կայծեր ցորենի մեջ:

Ու ոնց երեւում է պատմածներից` հիմնականում կռվել ու շնացել է:

Ավելի ուշ` կեսօրին, Կիրիոս Ստամատիսը նավակն առած

գնում է` հետը մտածելու բաց ծովում` ցանցերն հանձնած ջրին:

Աթոս լեռը հեռվում է: Ծովի քամին զեյթունի մեջ է լցվում:

Մի նավ հատում է դանդաղ օդի ու ծովի կարը:

Ճամփորդական թղթեր

Լռեցնելով մեկին, ով շնչահեղձ է լինում:

—Ռենե Շար

1.

Նավակով գնացինք Սյուրեսաարի, ուր

փոքրիկ ձկներին ասում են վենդիս,

Այնտեղ մի մարդ կեչու փայտից եղջյուր էր փչում

դեպի անգիշեր ծովը:

Անշարժ ձայն: Կրակ, որ կրակ չէ:

Առջեւում անծանոթ տարիներ, որ պիտի ապրվեն –

2.

Աշտարակի զանգերը միանգամից բոլոր, հետո

յուրաքանչյուր ժամի մեջ: Դրսում

(այնքան վաղանցիկ)` մենք –

3.

Անշարժ մի հայելու մեջ, կապույտ մի ներսի մեջ,

որտեղ այս երկրային ճամփորդությունն է

երազելով ինքն իրեն սկսվում,

4.

միտքը` սքողի միջով մինչեւ տեսանելիի վերջը:

5.

Լեռներ` առջեւում ու հետեւում,

ցախի, քարաքոս, հազարաթերթիկ ու որոճ,

հետո ծովային մի գյուղ` լցված պտերներով:

Ծախսած վառելիք, այրված

քամի, մունջ կարապներ:

6.

Անցանք կեչիներով եզրագծված

մայրուղիով` Դրեզդենից մինչեւ

Բեռլին, զինամեքենաների ետեւից,

ուշ կեսօրի միջով,

հունիսի տասնինն էր, անցանք

Բուդապեշտից եկած

բեռնատարի սեւ ամպը:

Չքացող գյուղերի միջով,

ձիերի կողքով, որ կրծոտում էին անհետացած դաշտերը

7.

Քո մահվան նախորդ տարին Ամերիկան

նորից պատերազմի գնաց

աշխարհի մյուս կողմում:

Այսպես է երկիրը դառնում,

ասում էիր, կմախքների անձավ:

8.

Կայարանի ավերակների մեջ ջրահեղձ

մահճակալ, ջարդված աթոռներ ու անշունչ մի գազօջախ:

9.

Սպիտակ եղանակ, կավիճ ու բազալտ,

մրրկահավեր, զանգակածաղիկ ու պատմություն`

հյուսված ճանաչումի մասնիկներից. այս մեկը

բենզինով թրջած ու կրակի տված,

մյուսը` քառասուն տակ եղած, երրորդը

տասնմեկ տարի անց գտնված մի ճահճում:

10.

Կայարանի շենքում` երեւակայական

քարտեզներ, քամուց հետապնդվող ծուխ, ժամանումների

գրանցամատյան, ուրվական

նավերի տետրեր ու մի քանի բանտային

օրագրեր` գրված անձեռոցիկների վրա:

11.

Հիշո՞ւմ ես կապտատերեւ շուշանները:

Քարանձա՞վը, եղյա՞մը, եզրազարդե՞րը:

Ապակյա փեղկերի մեջ, որ ձեռքով են

սարքվել պատերազմից առաջ, մի կեչի ազդրերի արանքով

ցած է թողնում ձյան հյուսքը այլ կեչիների վրա:  Կեչու ճյուղերը

քամու մեջ` ապակու միջով:

12.

Ո՞վ էինք մե՛նք հապա: Այնպիսի

ծիծաղ, մինչ առավոտը

կճպում էր մեզնից իր լույսը:

13.

Դու ասեցիր` գերեզմանները լիքն են, մի ձայնով,

որով քամին ուռիներն է մանում – դաշտերը ծաղկած,

բայց համրացած` առանց ծղրիդների ու մեղուների:

Ի՞նչ ես ուզում հապա: Դու` քո

երբեքությամբ, քո անիմանալիով, բաների

քո գրքով, դու,

որ մի ժամանակ տարիներ ունեիր առջեւում ապրելու:

14.

Հայրդ հավատում է, որ քեզ իր հետ

տարավ, որ դու

աճյունասափորի մեջ ես քնած մորդ կողքին,

բայց ես դեռ գրում եմ քո ձեռքով,

մինչ դու կանգնած ես քո դեռ-այստեղ վառվող բառերով:

15.

Այսպիսին է դաշնամուրի տխրությունն ու հրացանի լուսնալույսը:

Աստիճանները հիշում են, ինչպես եւ դռները: Բայց պատուհանները` ոչ –

չեն հիշում, հենց արթնանաս, դուրս նայիր պատուհանից,

եթե ուզում ես հիշել երազդ

16.

Հույսի ցավ, որ հետ կգաս –

կռնչացող երամը քո գալը չէ:

17.

Չվել ես դեպի Զալցբո՞ւրգ: Քամի՞ ես

մանանեխի դաշտում: Կամ էլ քայլում ես

կողքովս Կրակովի ապաստարանո՞ւմ:

Մահիցդ ժամեր անց թվում էր`

ամեն տեղ ես միանգամից` ինչպես ծիծեռնակները մայրամուտին:

Հիմա քո պահերը ամպեր են

ծիծառների լուսանկարում:

18.

Օրվա ու գիշերվա արանքում

բացված ժամի մեջ,

Պերսիդի երկնաքարերի հեղեղի տակ

գրկեցինք իրար վերջին անգամ.

Մեռած արդեն` շշնջացիր` որտե՞ղ է ճանապարհը:

 

Այնտեղ` նախադասություններից վերջինի մեջ, հենց այնտեղ –

նախադասություններից վերջինի միջով` ճանապարհը –

«Աշխարհի ուշացման մեջ» գրքից

[1] Հրեական հաց, որ պատրաստվում է առանց խմորիչների: (Ծ.թ)