Սարոջինի Սահուն (Sarojini Sahoo, ծնվ. 1956), հնդիկ ֆեմինիստ գրող է, սյունակագիր ու խմբագիր։ Գրում է օրիա (օդիա) լեզվով, որով խոսում է Հնդկաստանի բնակչության 4,2%-ը, ինչպես նաև անգլերեն։ Պատմվածքների 8 ժողովածուի, 7 վեպի, էսսեների ժողովածուի հեղինակ է, հնդկական ակադեմիական և այլ մրցանակների դափնեկիր։ Ստեղծագործությունները թարգմանվել են անգլերեն, հինդու, մալայերեն, բենգալերեն լեզուներով։ «Մութ բնակարանը» սենյակի օրիա հրատարակությունը բեսթսելլեր է։ Սահուն արդի հնդկական գրականության մեջ ֆեմինիզմի առաջամարտիկ է, և ինչպես ասվում է Արևելք-Արևմուտքի մտքի ամսագրում (Journal of East-West Thought) հրատարակված «Կանացիությունը և կանացի առեղծվածը» էսսեի խմբագրականում՝

«Որպես հնդիկ ֆեմինիստ՝ դր. Սարոջինի Սահուի բազմաթիվ գրվածքներ անկեղծորեն դիմում են կանացի սեռականությանը, կանանց զգացմունքային կյանքին ու մարդկային հարաբերությունների խճճված հյուսվածքին՝ լայնորեն պատկերելով կանանց ներքին փորձառությունը և թե ինչպես է նրանց հասունացող սեռականությունը որպես սպառնալիք երևում ավանդական հայրիշխանական հասարակություններում։ Այսպիսով այս հոդվածը բացահայտում է թեմաներ, որոնք մինչ այժմ չեն քննարկվել որևէ հնդկական խոսույթում։ Ֆեմինիզմի նրա վիճելի հղացքը, Սիմոնե դը Բովուարի «Ուրիշ տեսության» նրա ժխտումը Սահուին դարձնում են Հարավային Ասիայում աչքի ընկնող ֆեմինիստ անձնավորություն, ինչի համար Հնդկաստանի KINDLE ամսագիրը նրան դասում է Հնդկաստանի 25 բացառիկ մտածելակերպով կանանց շարքում»:

 

Ուզում եմ այս հոդվածը նվիրել Բելգիայից Ջուլի Բոդհի Դիփիկային, որի նամակներն ինձ ոգեշնչեցին գրելու այն։

Վիքիպեդիայում շրջելիս Աստվածաշնչից մի հին պատմության դեմ առա, որ պատմում է Ռաբբի Ջոշուան.

Աստված կշռադատում էր՝ ինչ անդամից ստեղծի կնոջը, և Ինքն Իրեն այսպես դատեց. Ես չպետք է Ադամի գլխից ստեղծեմ նրան, քանի որ հպարտ անձնավորություն կլինի ու իր գլուխը բարձր կպահի։ Թե ստեղծեմ աչքից՝ կուզի նայել բոլոր բաների մեջ, թե ականջից՝ կուզի լսի բոլոր բաները, թե բերանից՝ շատ կխոսի, թե սրտից՝ կնախանձի մարդկանց, թե ձեռքից՝ կցանկանա վերցնել բոլոր բաները, թե ոտքից՝ թափառաշրջիկ կլինի։ Ուստի կստեղծեմ նրան թաքնված անդամից, այսինքն կողից, որը չի երևում նույնիսկ, երբ տղամարդը մերկ է։

Այս հոդվածը ներկայացնում է հայրիշխանական տեսանկյունը, թե ինչպիսին պիտի լինի կինն իրենց աչքին։ Կինը չպիտի գլուխը բարձր պահի, չպիտի ուզի նայել բոլոր բաների մեջ, չպիտի ուզի լսել այն բոլոր բաները, որ տղամարդը կարող է լսել, ու պիտի ավելի քիչ խոսի ու թողնի որևէ բան վերցնելու ցանկությունն ու նույնիսկ չնախանձի։ Այն հանրագումարի է բերում, ուրեմն, որ կանացիություն` պարզապես նշանակում է փոթավոր, փոռիկավոր, թեթևսոլիկ, թեթևամիտ ու փոփոլուղեղ:

Նշանակալից գենդերային տարբերություններ կան կանանց ու տղամարդկանց՝ իրենց կյանքում կանացիության իմաստը սոցիալապես կառուցելու մեջ, հատկապես գենդերի, սեռականության և իշխանության հատումի առնչությամբ։ Ֆրոյդյան հոգեվերլուծության տեսությունն ասում է՝ քանի որ կանանց պակասում են աչքով տեսանելի արական սեռական օրգանները, նրանք զգում են, որ «բաց են թողնում» նարցիսային կարևորության հասնելու ամենակենտրոնական բանը և հետևաբար գենդերային անհավասարության զգացողություն ու առնանդամի նախանձ են զարգացնում, ինչը ավելի ուշ շրջանում սեռերի միջև իշխանության համար պայքարին է առնչվում։ Ֆրոյդն ասում է՝ փոքր աղջիկը իր հոր կամ եղբոր սեռական օրգանի հետ տարբերությունը և մոր սեռական օրգանի հետ նմանությունը զննելիս կարող է նկատել մոր երկրորդ սեռ՝ պակաս տիրող սեռ լինելու կարգավիճակը։ Նկատելու այս պահից աղջիկը նախանձ է ձեռք բերում արական դերային մոդելի նկատմամբ ու փորձում է իրեն համեմատել ու նույնականացնել արական դերային մոդելին՝ որպես իշխանությունը պահողի։

Ըստ Ֆրոյդի՝ սեքսը մարդկանց ամենահզոր բնազդն է։ Այս հակումը ավելի ուշ զարգանալով՝ դառնում է էդիպյան բարդույթ և Էլեկտրայի բարդույթ։ Կին լինելով՝ կարող եմ ասել, որ այս «առնանդամի նախանձը» ամեևին էլ կարևոր կետ չէ կանացիության համար։ Այս թեման մանրամասն քննարկելու հարմար տեղը չէ, բայց դիմեցի ֆրոյդյան հոգեվերլուծության տեսությանը, քանի որ մտածում եմ, որ արուի և էգի սեռական օրգանների ձևավորումը կարող է կապ ունենալ նրանց առնականության և կանացիության հետ։ Արական սեռական օրգանը դուրս ընկած է ձևավորվել, մինչդեռ իգականը մնացել է ներսում։ Այս կառուցվածքները երկու սեռերի մեջ էլ կարող են տարբեր բնութագրեր ստեղծել։ Կանացիությունը, այսպիսով բնույթով ինտրովերտ է, ինչը որոշ հոգեվերլուծողներ նկարագրում են որպես «պասիվ», մինչդեռ էքստրովերտ առնականությունն իր սեռական օրգանների դրսային ներկայացման համար՝ «ակտիվ»։ Հոլանդացի գիտնական Գերարդ Հենդրիկ Հոֆստեդը[1] (իմ վաղ էսսեներից մեկում ես քննարկել ու համեմատել եմ նրա տեսությունն Աշիշ Նանդիի[2] տեսության հետ) այս տարբերությունները նկարագրում է որպես համապատասխանաբար «կյանքի քանակ» ու «կյանքի որակ»։

Ես անձամբ հավատում եմ, որ թե՛ առնականությունը և թե՛ կանացիությունը տարբեր են, բայց միշտ փոխլրացնում են միմյանց։ Մենք չենք կարող ասել՝ դրանցից որն է գերադաս ու որն է ստորադաս։ Սանքյա ուպանիշադում[3] վեդայական շրջանի փիլիսոփաները սրանք անվանել են Պրակրուտի[4] և Պուրուշա[5]։ Բայց նրանց հղացքում Պուրուշան (առնականությունը) պասիվ է, իսկ Պրակրուտին (իգականությունը)՝ ակտիվ։

Սանքյա ուպանիշադի փիլիսոփայությունը նաև նկարագրում է կյանքի արարումն այս Պրակրուտի-Պուրուշա հղացքից։ Ըստ այս փիլիսոփայության՝ Պրակրուտին ամենաթափանց, բայց բաղադրյալ առաջնային սուբստանց է, որը փոխակերպվում է բազմազան բնույթների։ Սկզբնական էությունը անգտանելի է իր նախնական ձևով, սակայն մնում է հավասարակշռության վիճակի և չփոխվող դրության մեջ։ Այս հավերժական և անսահման սկզբունքը կենսազուրկ է և կազմված է «գունա» կոչվող երեք փոխկախյալ ու փոխփոխարինելի տարրերից, որոնք կազմված են երեք մասից. սատվա, ռաջաս ու տամաս։ Այս գունաները Պրակրուտիի ոչ թե որակներն են, այլ ավելի շուտ բաղադրիչ մասերը։ Դրանք բարդություն են հաղորդում Մուլա (սկզբնական) Պրակրուտիին։

Իսկ Պուրուշան անգործուն է ու կրավորական, բայց նաև զգոն ու անսահման ու հավերժական։ Պուրուշայի անըմբռնելի ազդեցությամբ Պրակրուտիում խախտվում է հավասարակշռությունը և գոյանում է անսահմանափակ փոխատեղումների ու համակցությունների ողջ տիեզերքը։ Պրակրուտիի առաջին ձևափոխությունը, նախասկզբնական բնույթը կոչվում է Մահատ կամ Տիեզերական Միտք։ Այն այնուհետև պարուրվում է երկու ուժերում. 1) Աքաշա՝ սկզբնական նյութը և 2) Պրանա՝ սկզբնական էներգիան։ Աքաշան ձևավորում է արարման նյութական հիմքը, իսկ Պրանան՝ էներգիական հիմքը։ Աքաշայի և Պրանայի միջև փոխազդեցությունից ձևավորվում են հինգ նուրբ տարրերը, որոնք մոտավոր թարգմանվում են որպես Եթեր, Հուր, Օդ, Ջուր և Հող։ Տարբեր համամասնություններով սրանք են տիեզերքում գոյություն ունեցող ամբողջ նյութի բաղադրիչները։ Ինչպես կարելի է տեսնել, նույնիսկ Մահատը կամ Միտքը երեք գունայից ու հինգ տարրից բաղկացած մատերիա է։

Կարծում եմ՝ կանացիության դերն այլ կերպ չի կարող բացատրվել։ Իգականությունն այսպիսով Շակտի կամ էներգիայի աղբյուր է համարվել հնագույն հնդկական փիլիսոփայությունում։ Ափսոսելի և ապշեցուցիչ փաստ է, որ քննարկելով «կանացիությունը»՝ մենք քննարկում ենք քրիստոնեական գաղափարախոսությունը կամ հոգեվերլուծաբանների տեսանկյունը, բայց երբեք որևէ մեկը նման քննարկումներում չի դիմել հնդկական փիլիսոփայության այս գաղափարին։

Ճիշտ է, որ կանացիություն բառը, համեմատած «ֆեմինիստի» հետ, այնքան էլ հաճախ չի լսվում։ Ես նկատել եմ, որ արևմուտքում միայն քրիստոնյա կրոնական գիտնականներն են ավելի շատ քննարկում «կանացիությունը», մինչդեռ ֆեմինիստ գիտնականները չեն սիրում բարձրաձայնել «կանացիություն» բառը մասամբ արքետիպերին հարկադրվող կարծրատիպերի պատճառով։ Նրանք նվիրվել են այն դրույթին, որ տղամարդու և կնոջ միջև տարբերությունը զուտ կենսաբանության հարց է, իսկ ֆեմինիստներից ոմանք փորձում են առհասարակ կամ հնարավորության դեպքում շրջանցել այդ բառը՝ ժխտելով կանացիությունը որպես Բնության նախագծած ու կերտած իրականություն։

Մյուս կողմից, մարդկային պատմության հազարամյակներից ընդհուպ մինչև մոտ անցած երկու տասնամյակը մարդիկ հալած յուղի տեղ են ընդունել այն, որ տարբերությունները տղամարդկանց ու կանանց միջև այնքան ակնհայտ են, որ մեկնաբանելու կարիք չկա։ Նրանք ընդունել են բանն ինչպես որ կա։ Հայրիշխանական հասարակությունը նույնպես այս հիպոթեզը օգտագործել է որպես սեռերի իշխանության պայքարի խնդիր՝ արականի գերիշխանությամբ և ավանդական արական ու իգական դերերին հավատարմությամբ։ Դարեր շարունակ «կանացիության» հղացքը օգտագործվել է հայրիշխանությունը փոխակերպելու համար՝ արուների աշխարհում էգերին ենթակա դարձնելով։ Կանացիությունը հայրիշխանության կողմից միշտ կրկնակի ստանդարտով է օգտագործվել։

Մինչ մերկություն պատկերող արվեստը կամ արվեստագետը գեղագիտության համար հավանություն է ստանում հասարակության կողմից, միևնույն ժամանակ մոդելը քննադատվում է կանացի պարկեշտության պակասի համար։ Թե՛ հայրիշխանությունը և թե՛ ֆեմինիզմը հանուն սեռական օբյեկտավորման[6] երբեք չեն երկրպագել կանացիությունը ոչ մի իսկական իմաստով։ Անվտանգ ու ապահով պահելու անունից բազմաթիվ տաբուներ ու կանոններ են դրել կանացիության վրա։

Կասկած չկա, որ ֆեմինիստ շարժման ու խոսույթի շնորհիվ մենք այժմ հնարավորություն ունենք արտահայտելու մեզ, ավելի տեսանելի դարձնել մեզ սոցիալական հեռանկարներում, և ընդունել մեր սեռականությունն ու զգայականությունը։ Ինչպես Ջուլին[7] է պատմում, «Բայց այնուհանդերձ կանայք նույնպես խնդիրներ ունեն։ Օրինակ՝ շատ կանայք ու աղջիկներ Արևմուտքում իրենց ամբողջովին չեն ընդունում ինչպես որ կան, քանի որ մեդիան և հասարակությունը գեղեցության չափանիշներ են դնում մեզ վրա։ Ֆոկուսն ավելի շատ արտաքին տեսքի վրա է, քան ներքին գեղեցկության»։

Եվ նա շարունակում է. «Կանայք նաև այնքան շատ ճնշումներ են կրում։ Նրանք ուզում են կարիերա, անկախ լինել, տունուտեղ ունենալ, երեխաներ, և այլն, և այլն… Եվ գլուխ հանել դրանից, այդ ԱՄԲՈՂՋԸ միաժամանակ։ Սակայն ամեն կին ուզում է կանացի ու գեղեցիկ լինել իր զգեստներով, զարդերով ու պարկեշտ շարժուձևով։ Նրանք ուզում են շատ գեղեցիկ ու մեղմ լինել, բայց միևնույն ժամանակ՝ ուժեղ։ Եվ այդ տեսակի կինն եմ ես տեսնում որպես իմ ներշնչանք. համեստ, բարի, սիրող կին, բայց միաժամանակ ուժեղ ու խելացի»։

Վաղ հոդվածներում ես այս թեմաները մանրամասն քննարկել եմ՝ ցույց տալու համար ոչ միայն ինչպես են և՛ հայրիշխանական հասարակությունը, և՛ ֆեմինիստները կանոններ ու դրույթներ սարքում, այլ նաև որ նրանք ստեղծում են նոր տաբուներ՝ «ազատության» անունից կանանց ավելի կառավարելի դարձնելու համար։

Նույնիսկ այսպես կանայք ենթարկվում են և կառավարվում են «պարկեշտության» անունից, ինչպես նաև անտեսվում են սոցիալական հեռանկարում։ Նրանց կիրառած «կանացիություն» տերմինը և՛ սխալ է հասկացվում, և՛ սխալ է օգտագործվում թե՛ հայրիշխանական հասարակության, և թե՛ այսպես կոչված արմատական ֆեմինիզմի առաքյալների կողմից։ Ես անձնապես երբեք որևէ տարբերություն չեմ դրել ժամանակակից կանացիության ու ֆեմինիզմի միջև, եթե ֆեմինիզմը համարում ենք կանանց բավարար ուժեղացնելու նպատակ, որպիսի նրանք իրենց անհատականությունը նշագծեն ընդդեմ նրանց, ովքեր ուզում են, որ կանայք անտեսանելի լինեն։ Մենք պետք է շնորհակալ լինենք մեր նախորդ ֆեմինիստներից, որոնք հայրիշխանական տղամարդուն վերածեցին նոր առնական էության՝ գենդերային հավասարությանը հավատացողի։

Ես հավատում եմ, որ կանացիությունը կապված է շակտիի[8] հետ և «շակտիացված» է (այս «շակտիացված» բառը փոխառել եմ իմ ընկեր Վահկենա Սիտկայի[9] «Ի՞նչ է Շակտին» հոդվածից^[10])։ Կարող ենք մեր կանացիության մեջ ներառել խելքի ուժը (բուդդհի), խիղճը (դայա) ու աստվածային սերը (բհակտի)։ Ես նաև հավատում եմ, որ այդ կանացիությունը զարմանահրաշ ուժ ունի։

Մեր ապա-սեռային ժամանակներում ուրախություն է իսկական կանացի կին տեսնելը, որը կարող է սիրել ու ազատություն տալ իր իսկ եզակի և այնուհանդերձ տիեզերական կանացիությանը։ Մենք սեռային զգայունության[11] համար հայտարարում ենք տղամարդկանց ու կանանց միջև տարբերությունները՝ մի տեսակ ձևանալով, թե բոլորս նույնն ենք։ Չափից դուրս շատ կանայք են ապա-կանացիացվել հասարակության կողմից։

Այսօր կանացի լինել՝ նշանակում է իմանալ, թե ինչպես ուշադրություն դարձնենք մանրամասներին ու ժողովրդին, ունենանք հաղորդակցման հմտություններ ու իմանանք, թե ինչպես կապվենք և լավ աշխատենք ուրիշների հետ։ Կլինեն մասնավոր ժամանակներ և իրավիճակներ, որոնցում կուզենաք ձեր կանացիության հետ ավելի մոտ ու ներդաշնակ լինել։ Ընտրել կարողանալը մեծ առավելություն է և մեծ հմտություն։

Երբ էլ քննարկենք կանացիությունը, աստվածավախության, մաքրության, հնազանդության և ճշմարիտ կնոջականության սահմանմանը վերաբերող հարցեր են բարձրանում։ Սա գալիս է ազատ սիրո, ամուսնության ավարտի, տղամարդկանց կանացիացման ու կանացի լինելու, ինչպես նաև սեքս-օբյեկտ լինելու մասին քննարկումների սկզբից։ Ամենուր կեղծ հավատամքն է գերիշխում, որ կանանց սեռական իրավունքներին հավատացող ֆեմինիստը (ատում եմ ցանկացած կոնտեքստում «սեքս-պոզիտիվ» ասելը) «պոռնոն սատարող ֆեմինիստ» է։ Պոռնոն, կարծում եմ, կնատյաց դիրքորոշում է, որը առաջ է քաշում այն գաղափարը, թե կանայք միշտ ծնվել են իրենց մարմիննները տղամարդկանց հաճույքին տրամադրելու համար, և կանայք ենթակայի դերում են ցույց տրվում։ Պոռնոգրաֆիան նպաստում է սեքսիզմին, կանանց նկատմամբ բռնության, բռնաբարության պատճառ է ու նաև էրոտիկացնում է կանանց վրա գերիշխումը, նրանց ստորացումն ու բռնադատումը։ Այսպես կոչված սեքս պատերազմը ուշ յոթանասունականների և վաղ ութսունականների ֆեմինիստների միջև ֆեմինիստներին բաժանեց երկու առանձին խմբի. հակա-պոռնո ֆեմինիստներ և սեքս-պոզիտիվ ֆեմինիստներ։

Հակա-պոռնո ֆեմինիստները, ինչպիսիք են Անդրեա Դվորկինը (Andrea Dworkin), Քեթրին Մաքկիննոնը (Catharine MacKinnon), Ռոբին Մորգանը (Robin Morgan), Դիանա Ռասելը (Diana Russell), Ալիս Շվարցերը (Alice Schwarzer) և Ռոբերտ Ջենսենը (Robert Jensen), փաստում են, որ պոռնոգրաֆիան վնասակար է կանանց համար և կանանց նկատմամբ բռնության ուժեղ պատճառ է կամ օժանդակում է դրան։   Մյուս կողմից սեքս-պոզիտիվ ֆեմինիստները, ինչպիսիք են Կամիլե Պալիան (Camille Paglia), էլեն Ուիլլսը (Ellen Willis), Սյուզի Բրայթը (Susie Bright), Պատրիկ Կալիֆիան (Patrick Califia), Գեյլ Ռուբինը (Gayle Rubin), Քերոլ Քուինը (Carol Queen), Էննի Սպրինքլը (Annie Sprinkle), Ավեդոն Քերոլը (Avedon Carol), Տրիստան Տաորմինոն (Tristan Taormino) և Բեթի Դոդսոնը (Betty Dodson) փաստարկում են, որ սեռական ազատությունը կանանց ազատության էական բաղադրիչն է։ Սեռական կողմնորոշումը և գենդերը նրանք տեսնում են որպես սոցիալական կառույցներ, որոնք մեծապես ազդեցություն են կրում հասարակությունից, իսկ հայրիշխանությունը սահմանափակում է սեռական արտահայտումը։ Նրանք ավելի շուտ բոլոր գենդերների մարդկանց ավելի շատ սեռական հնարավորություններ տալու կողմից են, քան պոռնոգրաֆիան սահմանափակելու։ Սեքս-պոզիտիվ ֆեմինիստները մեծ մասամբ ժխտում են սեռական էսենցիալիզմը[12], քանի որ հավատում են, որ սեքսը բնական ուժ է, որը գոյություն ունի նախքան սոցիալական կյանքը և ինստիտուցիաներ է ձևավորում։

Հակա-պոռնո ֆեմինիստների սխալն այն է, որ նրանք նվազեցնում են կանանց սեքսուալ կարիքները, իսկ նրանցից շատերը հետերոսեքսուալությանը դեմ են, ինչը երկրորդ ալիքի ֆեմինիստների համար այդ ժամանակ գերիշխող ընդունված նորաձևությունն էր։ Որպեսզի ժխտեն սեռական ակտում արականի գերակայությունը (ինչը, կարծում եմ, համաձայնելու համար շատ տարօրինակ գաղափար է), նրանք փաստարկում և ցույց են տալիս իրենց հափշտակվածությունը նույնասեռ միություններով կամ լեսբիականությամբ[13]։ Եթե նայենք այսպիսի ֆեմինիստների կենսագրությանը, կարող ենք շատ նմուշներ գտնել, որտեղ նրանք ընդունում են լեսբիականությունը և սոցիալական նորմերից շեղվող մյուս սեռականությունները: (Ընթերցող, խնդրում եմ նկատես, որ հակա-պոռնո կամ սեքս-նեգատիվ կամ արմատական ֆեմինիստները որոշ ձևով նման են սեքս-պոզիտիվ ֆեմինիստներին)։

Սեքս-պոզիտիվ շարժումը մեծ մասամբ բարոյական կամ էթիկական տարբերակումներ չի անում հետերոսեքսուալ կամ հոմոսեքսուալ սեքսի (կամ նույնիսկ ձեռնաշարժության) կամ նույնիսկ կուսակրոնություն ընտրածների համար՝ այս ընտրություններին վերաբերելով որպես անձնական նախընտրության հարց։ Մյուս կողմից, արմատական և հակա-պոռնո ֆեմինիստները արականի գերիշխանության դեմ ապստամբության անունից չեն սատարում հետերոսեքսուալ հարաբերությունները։ Նրանք կարծում են, որ սեռերի միջև սեռական անհամապատասխանությունները անհնար են դարձնում հասարակության հիմնական խնդիրները լուծելը։ Նրանք կարծում են, որ ամուսնությունը կանանց ճնշելու վճռորոշ հատկանիշ է։ Նրանք դեմ են մայրությանն ու որդեծնությանը, քանի որ հայրիշխանությունը մայրությունը ճանաչում է որպես գերիշխանության հարաբերության բանալի տարր ու շահագործում է մյուսներին իր իսկ օգտի համար։ Այս արականը ատող դիրքորոշումները երկրորդ ալիքի ֆեմինիստներին տարան մի տեղ, ուր նրանք ու սեքս-պոզիտիվ ֆեմինիստները սեռական տեսանկյունից միևնույն ծածկի տակ տեղ գտան։

Իսկական հարցը՝ կանանց սեռական իրավունքները կամ կանանց իրավունքներն իրենց մարմինների նկատմամբ, անտեսված է մնում ֆեմինիզմի այս երկու արմատական խմբերի միջև պատերազմում։ Երբ սեքս-պոզիտիվ ֆեմինիստները վիճում են, որ կանանց սեռական ազատությունը էական է կանանց ամբողջական ազատության համար և այսպիսով չպետք է սահմանափակումներ լինեն, ինչպիսիք են սոցիալական քաղաքականությունը կամ սեքս-առևտրի աշխատողների վրա սահմանափակումներ դնող հասարակական անպատվությունը (Մքէլրոյ, McElroy), նրանք հաճախ մոռանում են, որ սեքս առևտուրը ազատություն չէ, և որ ոչ մի կին չի կարող իր իսկ սրտի կանչով ընտրել այս մասնագիտությունը։ Նրանք հարկադրված են ընտրել այս մասնագիտությունը, և հայրիշխանությունն է, որը նրանց ճնշում է այս պաթետիկ մասնագիտությամբ։ Մարմնավաճառությունը կանանց ճնշելու, գերիշխելու և ստորացնելու գործիք է, որն ուժեղացնում է կանանց նկատմամբ ֆիզիկական, վերբալ և սեռական բռնությունների մշակութային հանդուրժողականությունը։ Սեռական ազատությունը ներմղելով սեքս առևտրի մեջ՝ մենք նվազեցնում ենք իրենց մարմինների վրա կանանց իրավունքների կարևորությունը և նրանց մղում ենք ճնշվելու հայրիշխանության կողմից։

Արդյունքում կարող ենք տեսնել, որ «սեքս» և «կանացի սեռականություն» տերմինները ամբողջապես սխալ են մեկնաբանվում արևմտյան ֆեմինիզմի դիսկուրսում։ Սեռականությունը միայն մարմնական հարց չէ և իրեն չի սահմանափակում միայն սեռական վարքով ու սեռական գործունեություններով, չնայած հիմնական գործոնները դրանք են։ Կնոջ սեռականության իսկական իմաստը ինչպես մարմնի հետ է կապված, այնպես էլ, մեծ մասամբ, մտքի։

Եկեք քննարկենք՝ ինչպես կնոջ «մարմինն» իր տեղը նվաճեց արևմտյան դիսկուրսի ընթացքում։ Տասնիններորդ դարում, երբ Բրիտանիայում ուժի մեջ մտավ «Վարակիչ հիվանդությունների ակտը» (Contagious Diseases Act, 1864), կանանց ուժով զննում էին վեներական հիվանդությունների համար, և «մարմինը» նույնպես հայտնի դարձավ։ Ժոզեֆին Բաթլերը[14] այս գործողությունների ընթացքում բարձրաձայնած, աչքի ընկնող կերպար էր։ Ֆեմինիստների պատմությունից պարզում ենք, որ Սենեկա Ֆոլսի Կոնվենցիայում[15] (19-20 հուլիս, 1848)[16] մարմինը չի նշվում: Մարմինը որպես ռասայական ու դասակարգային տարբերության նշիչ առաջին անգամ հիշատակվում է ֆեմինիստական շարժման մեջ, Սոջուրներ Թրութի[17] հայտնի «Ես կին չե՞մ»[18] ելույթում, Ակրոնում Օհայոյի Կանանց իրավունքների կոնվենցիայում, Օհայո, 1851 թ․։ Թրութն իր ճառում ասում է. «Ես ցանկացած տղամարդու չափ մկաններ ունեմ և կարող եմ տղամարդու չափ գործ անել: Ես հերկել եմ ու տնկել ու հավաքել ամբարներում ու ոչ մի տղամարդ չի կարողացել ինձնից անցնի։ Ու ես կին չե՞մ։ Ես կարող եմ տղամարդու չափ աշխատել ու տղամարդու չափ ուտել, եթե ճարեմ, ու նաև մտրակին դիմանալ։ Ու ես կին չե՞մ»։

Սակայն վաստակը շնորհվում է Սիմոնե դե Բովուարին, որը «կանացի մարմինը» պատկերում է փիլիսոփայական ստրատեգիայով: «Երկրորդ սեռի» առաջին գլխում Բովուարը քննախոսում է կենսաբանության տվյալները և ավելի ուշ տալիս է կնոջ կյանքի տարբեր փուլերի ընթացքում ապրած մարմնի երևութաբանության գնահատականը։ Այստեղ նա բացահայտորեն իր պատումն առաջարկում է որպես ապրած փորձառության հանրագումար. մարմինը իրավիճակներում և ոչ որպես կենսաբանության տվյալների մաս։ Նա քննարկում է մեր մշակույթում կանանց վրա ազդող հիմնական հասարակական խնդիրները, ինչպիսիք են ծննդի վերահսկողությունը, արհեստական վիժումները, ընտանիքը, սեռական խտրականությունն ու ոտնձգությունն ու բռնաբարությունը։ Չնայած Բովուարն իր գիրքը սկսում է կանանց մարմիններով, ավելի ուշ պնդում է, որ «գիտակները» արգանդ ունեցող ամեն մարդու կին չեն համարում։ «Դուրս է գալիս, ուրեմն,— գրում է նա,— որ ամեն էգ մարդ արարած անհրաժեշտաբար կին չէ. այդպիսին համարվելու համար նա պետք է մասնակից լինի այդ միստիկական և սպառնալիքի տակ գտնվող իրականությանը, որը հայտնի է որպես կանացիություն»։ Բովուարն այսպիսով մերժում է կնոջ մարմինը, և այդ ժամանակից սկսած ֆեմինիստ փիլիսոփայությունը մերժում է կնոջ մարմնի կամ կնոջ սեռականության կարիքը, իսկ նրանց միակ նպատակը կանանց ազատագրումն է վերարտադրողական խնդիրներից։ Կանանց արգելվեց գեղեցկության գիտակցումը և շպարանքի կամ նորաձև հագուստների գործածումը, և կնոջ «կանացիությունը» համարվեց նրա բնույթի «բացասական» կողմը։ Լյուսի Իրիգարեյը (Luce Irigaray)՝ բելգիացի ֆեմինիստ, փիլիսոփա, լեզվաբան, հոգեվերլուծող, սոցիոլոգ ու մշակութային տեսաբանը, իր քաջ հայտնի «Ուրիշ կանանց հայելի» (1974, թարգմանել է Գ. Ս. Գիլը, ու հրատարակել է Կոռնելի համալսարանի հրատարակությունը, Իթակա) գրքում սահմանում է ֆեմինստների այս «արականացումը»։ Նա մատնանշում է, որ այս ֆեմինիստների մտքում տղամարդը ներկայացվում է որպես տիեզերական նորմա, իսկ սեռական տարբերությունները չեն ճանաչվում կամ ճանաչվում են այնպես, որ կինը մտահղացվում է որպես «մայրական-կանացի»՝ ֆեմինիստական շարժման մեջ որպես վերացական միտք հետ մղվելով:

Ես չգիտեմ աղջիկ երեխաներին առնչվող իրական փաստերն ու պատահարները: Բայց Ասիայի և Աֆրիկայի երկրներում սովորական բան է աղջիկներին ավելի կարճ ժամանակ կրծքով կերակրելը, քան տղաներին, այնպես որ կինը որքան հնարավոր է շուտ կարողանա կրկին հղիանալ տղայով։ Դեռահաս աղջիկներին նրանց իսկ մայրերը ավելի քիչ ուտելիք են տալիս, քան եղբայրներին։ Որպես արդյունք, աղջիկներն աճի վճռական ժամանակ բաց են թողնում կենսարար սնունդը, ինչը կանգնեցնում է նրանց զարգացումը և թուլացնում է դիմադրողականությունը հիվանդությունների հանդեպ։ Սունիտա Կիշորը (Sunita Kishor) հետազոտական զեկույց է հրապարակել Ամերիկյան Սոցիոլոգիական պարբերականում (ապրիլ, 1993)։ Իր «Թող Աստված բոլորին տղա տա. սեռը և մանկական բարոյականությունը Հնդկաստանում» հոդվածում նա գրում է. «Չնայած կարևոր սնունդն ու բժշկական ռեսուրսները բաշխելու աճող հնարավորությանը, ինչը պայմանավորված է զարգանալով, [Հնդկաստանում] իգական սեռի երեխաների գոյատևելու շանսերը չեն լավանում՝ համեմատած տղա երեխաների հետ։ Գյուղատնտեսական զարգացման համեմատաբար բարձր մակարդակը նվազեցնում է կանանց կենսական շանսերը, մինչդեռ տղաների կյանքի շանսերը մնում են անփոփոխ. ուրբանիզացիան տղաների շանսերը ավելի է բարձրացնում, քան աղջիկներինը… Ակնհայտ է, որ սեռի վրա հիմնված խտրականությունը կայուն է և նույնիսկ աճում է ռեսուրսների բաշխման մեջ, նույնիսկ երբ դրանց մատչելիությունը սահմանափակ չէ»։ Սա կնոջ մարմնի հետ կապված գենդերային խտրականություն չէ՞։

Հնարավոր է, որ աղջիկ երեխաներն արևմտյան երկրներում այդպես չեն տառապում, ինչպես ասիական ու աֆրիկյան երկրներում։ Ես սա ասում եմ, քանի որ սեռերի հարաբերությունը Երկրագնդով մեկ տարբեր երկրներում շատ արտառոց է: Նշենք, որ արևմտյան երկրներում կանանց բնակչությունը 1000 տղամարդու հետ համեմատած հետևյալն է. Ռուսաստանի Դաշնություն՝ 1140, Ճապոնիա՝ 1040, ԱՄՆ՝ 1029, և Բրազիլիա՝ 1025։ Բայց այս հարաբերությունն այլ է, երբ դիմում ենք ասիական երկրներին։ Այն 1004 է Ինդոնեզիայում, 983՝ Բանգլադեշում, 934՝ Չինաստանում, 933՝ Հնդկաստանում և 944՝ Չինաստանում[19]։ Հնդկաստանում կին բնակչությունը դեռ նվազում է և 1000 տղամարդու համեմատ եղել է. 972՝ 1901-ին, 962՝ 1902-ին, 955՝ 1921-ին, 955՝ 1921-ին, 950՝ 1931-ին, 945՝ 1941-ին, 946՝ 195-ին, 941՝ 1961-ին, 930՝ 1971-ին, 934՝ 1981-ին, 927՝ 1991-ին և 933՝ 2001-ին (աղբյուր՝ մարդահամար)։

Մեծ Մեղքի մասին պատմվում է Լոս Անջելես Թայմսում: Այստեղ հեղինակը նշում է, որ Ջայպուրում՝ Ռաջաստանի արևմտյան նահանգի մայրաքաղաքում, սեռի որոշման նախածննդյան թեստերի արդյունքում տարեկան 3500 իգական պտղի աբորտ է լինում։ Ամենաապշեցուցիչը, համաձայն ՅՈՒՆԻՍԵՖ-ի, «1984-ին Բոմբեյում նախածննդյան սեռի որոշումից հետո աբորտների վերաբերյալ զեկույցը պնդում է, որ աբորտի ենթարկված պտուղների 8000-ից 7999-ը իգական են»։ Սեռի որոշումը շահավետ բիզնես է դարձել։ Մանկասպանության և հրաժարումի միևնույն ավանդությունը, հատկապես աղջիկների համար, գոյություն ուներ Չինաստանում նախքան 1949 թվականին Ժողովրդավարական Հանրապետության հիմնումը, և այժմ աճել է, քանի որ կառավարությունը բնակչության վերընթաց աճը վերահսկելու համար 1979-ից սկսած հարկադրեց «մեկ երեխայի քաղաքականությունը»։ Յուրաքանչյուր և ամեն ծնող ուզում է տղա երեխա ունենալ։

Բացի կնոջ մարմնի հղացքից, եթե նայենք կնոջ սեռական կարգավիճակին, փաստերն ավելի անհանգստացնող են։ Ոչ ոք հարսնացուին չի հասցնում նրա ցանկություններն ու ուզածը հարսանիքից առաջ, քանի որ դասավորած ամուսնությունում դեռ ամոթալի են համարվում կուսության դեմ գործողությունները, ինչպես Հնդկաստանում մինչամուսնական սեքսն ու սերն են դեռ ամոթալի գործողություններ ծնողի համար։ Չնայած Հնդկաստանի Գերագույն Դատարանը սատարում է անհատի իրավունքները և խստորեն հստակեցրել է, որ մինչամուսնական սեքսն ու միասին ապրելու հարաբերությունները քրեական հանցագործություն չեն, այնուհանդերձ դրանք Հնդկաստանի մետրո քաղաքներում[20] դեռ սակավադեպ են և բարեհաճ չեն նայվում։

Ես ի վիճակի չեմ հասկանալու՝ եթե երկու հասուն տղամարդ կամ երկու հասուն կին ուզում են ապրել իրար հետ, հանցանքը ո՞րն է։ Առանց խոսելու բարոյականության, Աստծո, մշակույթի, սովորույթի, կրոնի ու ավանդույթի մասին, կարո՞ղ է մեկը բացատրել՝ հատկապես ինչո՞ւ ենք դատապարտում այդպիսի հարաբերությունները։ Է՞լ ինչ կավելացնեք երկու մարդկանց կյանքին, որոնց հարկադրում ենք հարմարվել, ընդունել ու տեղավորվել իրենց ամուսնական հարաբերության ամբողջ ժամանակում։ Ավելի լավ չէ՞ վերջիվերջո «գնելուց առաջ փորձարկել»՝ մշտական ցավի մեջ, սթրեսում ու տառապանքում ապրող երկու ամուսնացած մեծահասակների փոխարեն։ Նույնիսկ եթե ամուսնալուծությունը նույնպես հեղինակավոր և ընդհանուր սոցիալական նորմ չի ճանաչվում հինդու կամ կաթոլիկ քրիստոնյաների դեպքում, այնուհանդերձ հասարակությունն ընդունում է բազմամուսնությունները տղամարդկանց համար (չնայած օրենքի աչքին անլեգալ հինդուսների և քրիստոնյաների դեպքում և լեգալ՝ մուսուլմանների դեպքում), մինչդեռ կնոջ բազմակի ամուսնությունը դեռ երազանք է որևէ հասարակությունում։ Հնդկաստանում և շատ ուրիշ երկրներում ամուսնական կյանքում կինը սեռական իրավունքներ չունի։ Նա չի կարող արտահայտել իր ցանկությունները և չի ակնկալվում, որ հաճույք ստանա սեքսից: Ինչպես ասվում է Հինդու կոդում՝ կինը պահանջվում է միայն «արու երեխային» ծնունդ տալու համար։ Սեքսի իր ցանկությունն արտահայտելը կամ թեկուզ ամուսնու մոտ ազատորեն օրգազմի մասին խոսելը կնոջ համար կարող է նաև բնութագրվել որպես մաքրաբարոյության պակաս ու պատվազուրկ արարք։ Չնայած Կանանց և երեխաների զարգացման նախարարությունը և Կանանց ազգային հանձնաժողովը կառավարությանը խորհուրդ են տվել բարեփոխել 1973-ի Քրեական Գործընթացի Կոդը և 1872-ի Հնդկաստանի Վկայության ակտը և ճանաչել սեռական ոտնձգությունների նոր կատեգորիաները՝ վերասահմանելով բռնաբարությունը և որևէ կերպ սահմանելով ու ներառելով սեռական ոտնձգությունը (ներառյալ ընտանեկան սեռական ոտնձգությունը), այնուհանդերձ առօրյայում ավելի շատ ամուսնացած կանայք են այդպիսի ամուսնական բռնաբարությունների ենթարկվում։

Բայց այսպիսի «վտանգավոր» թեմաներից կնոջ խոսելը գռեհիկ է համարվում։ Նաև ոչ ոք չի համարում, որ պատշաճ է կնոջը հարցնել՝ նախքան նրան կհարկադրեն սպանել իր պտուղը։ Չնայած դրան՝ հիմա Հնդկաստանի որոշ մասերում թույլատրվում են «պատվո սպանությունները», եթե կինն անցնում է սահմանները՝ ընտրելով իր իսկ ամուսնուն, սիրահետելով հանրության աչքի առաջ կամ բռնարար կենակցից ամուսնալուծություն փնտրելով. նա անպատվություն է բերում իր ընտանիքին։ Թեև այս բոլոր բաները կապված են կնոջ մարմնի հետ, կինն իրավունք չունի որևէ սեփական որոշում ընդունելու։

Ամփոփելով՝ սեռականության հեռանկարները ասիական և աֆրիկյան երկրներում ամբողջովին տարբեր են արևմտյան երկրներից։ Պոռնոգրաֆիան ընդունելը թե մերժելը դատարկ հարց է մնում այս երկրներում, ու անլուծելի է մնում հիմնական հարցը՝ կարո՞ղ է կնոջն արտոնվել, որ իր սեփական որոշումները կայացնի ամուսնության, մայրության, ծնող լինելու, աբորտի, հակաբեղմնավորիչներ օգտագործելու ու սեռական հարաբերության իր կամքն ու իրավունքները արտահայտելու վերաբերյալ։

---

ծանոթագրությունները թարգմանչի՝

[1] (ԾԹ) Կամ՝ Գերթ Հոֆստեդ (ծնվ. 1928), հոլանդացի մշակութաբան, սոցիոլոգ, տես https://hy.wikipedia.org/wiki/%D4%B3%D5%A5%D6%80%D5%A9_%D5%80%D5%B8%D6%86%D5%BD%D5%BF%D5%A5%D5%A4

[2] (ԾԹ) Ծնվ. 1937, հնդիկ քաղաքական հոգեբան, սոցիալական տեսաբան, քննադատ, տես https://en.wikipedia.org/wiki/Ashis_Nandy

[3] (ԾԹ) տես https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8D%D5%A1%D5%B6%D6%84%D5%B0%D5%B5%D5%A1

[4] (ԾԹ) տես https://en.wikipedia.org/wiki/Prak%E1%B9%9Bti

[5] (ԾԹ) տես https://en.wikipedia.org/wiki/Purusha

[6] (ԾԹ) Սեռական օբյեկտավորում, մարդուն որպես սեռական հաճույքի առարկա դիտարկելը, տես https://en.wikipedia.org/wiki/Sexual_objectification

[7] (ԾԹ) Հավանաբար խոսքը ընծայականում հիշատակված Ջուլիի մասին է։

[8] ԾԹ) տես https://en.wikipedia.org/wiki/Shakti

[9] (ԾԹ) Wahkeena Sitka, հդկուհի երգիչ, տես http://www.wahkeenasitka.com/

[10] Տես http://www.wahkeenasitka.com/tag/shakti/.

[11] Gender sensitivity, հասարակակական և անձնական կյանքում գենդերային խտրականության հետ կապված սոցիալ և մշակութային գործոնները հասկանալը, տես http://eige.europa.eu/rdc/thesaurus/terms/1218

[12] (ԾԹ) Որևէ սուբյեկտին նրան բնորոշ անփոփոխ հատկանիշներ վերագրելը, տես https://en.wikipedia.org/wiki/Essentialism

[13] (ԾԹ) Տես https://en.wikipedia.org/wiki/Political_lesbianism

[14] (ԾԹ) Josephine Butler, Անգլիացի ֆեմինիստ ու սոցիալական բարեփոխիչ, տես https://en.wikipedia.org/wiki/Josephine_Butler

[15] (ԾԹ) Seneca Falls Convention, կանանց իրավունքների առաջին կոնվենցիան, տես https://en.wikipedia.org/wiki/Seneca_Falls_Convention

[16] http://www.npg.si.edu/col/seneca/senfalls1.htm

[17] (ԾԹ) Sojourner Trut (17971883), աֆրո-ամերիկացի աբոլիցիոնիստ և կանանց իրավունքների ակտիվիստ, տես https://en.wikipedia.org/wiki/Sojourner_Truth

[18] http://www.npg.si.edu/col/seneca/senfalls1.htm

[19] Source: World Population Prospects, United Nations 1998-2000.

[20] (ԾԹ) 1 մլն և ավելի բնակչություն ունեցող քաղաքները Հնդկաստանում, տես https://en.wikipedia.org/wiki/Metropolitan_area#India