Քրիստիան Բատիկեանի «Սուփըր հերոսները կը մեռնին ամրան» պատմվածքների գրքի վերաբերյալ Ֆրանսահայ երիտասարդ քննադատ Տիգրան Եգավյանի գրախոսականը հրատարակվել է  Փարիզի France Arménie ամսագրում:

Հայաստանաբնակ երիտասարդ, տաղանդավոր գրող Քրիստիան Բատիկեանը գրում է արևմտահայերեն: Քրիստիանը գրականության թատերաբեմ մուտք գործեց վերջերս լույս տեսած պատվածքների ժողովածուով, որը ջերմ ընդունելության արժանացավ Երևանի գրական ավանգարդիստական գրախոսների շրջանակում: Երիտասարդ գրողի վրա մեծ հետք է թողել սփյուռքի կյանքը, որի մասնիկը, սակայն, ինքն իրեն չի համարում: Այսուհանդերձ, նա իրեն համարում է իր ավագ գրչակից Գրիգոր Պըլտեանի անմիջական ժառանգը:

Քրիստիանի ձայնը հանգիստ է, կանոնավոր, գրեթե միատոն: Չափազանցություն չհամարեք, եթե ասեմ, որ նա խոսում է մաքրամաքուր արևմտահայերենով՝  զերծ որևէ օտար լեզվի ազդեցությունից:

Գրական ՉԹՕ՞

 Քրիստիան Բատիկեանը 28 տարեկան է և իր մեջ պարփակում է միաժամանակ մի քանի կյանք: Նրա կյանքը նման է թաքնված գանձեր գտնելու խաղի: Խոսքը իրական գանձերի մասին չէ իհարկե, այլ հայոց լեզվի կամ ածխացած հիշողությունների, որ մի շնչով նորից բորբոքվում են:

Երիտասարդ գրողը մանկության և պատանեկության մեծ մասն անց է կացրել Ստամբուլում:  Ավելի ուշ Քրիստիանը տեղափոխվում է Փարիզ: Այս հոսող, անորսալի մարդը, որի հետ բախտի բերմամբ ծանոթացա Երևանի բարերից մեկում, մեծ ափսոսանքով խոստովանում է, որ միանշանակ պատասխան չունի  «ո՞րտեղ ես ապրում» հարցին:

Հերթափոխն ապահովված է

Քրիստիանը տարված է գրականությամբ այն աստիճան, որ գրականությունը դարձրել է իր հիմնական զբաղմունքը: Չնայած նա միշտ էլ գրել է. սկզբում՝ անգլրենով և նաև արևելահայերենով, որպեսզի ներդաշնակ խոսի Հայաստանցի գրողների հետ: Բայց արևմտահայերեն սեղծագործելն ավելի բնական էր նրա համար:

2006 թվականից ի վեր Քրիստիանը կանոնավոր կերպով նովելներ, արձակ գործեր, էսսեներ ու հոդվածներ է հրապարակում տարբեր հանդեսներում. «Բագին» (Բեյրութ), «Մարմարա» (Ստամբուլ), «Ինքնագիր» (Երևան), «Ասպարէզ» (Լոս Անջելես), «Հորիզոն» (Մոնրեալ) և այլն: Ամերիկյան ՌոսլինՊրես հրատարակչության խնդրանքով երիտասարդ գրողը անգլերենից հայերեն է թարգմանել իռլանդացի գրող Ս.Ս Լևիսի  « Նարնիայի աշխարհը » (The Chronicles of Narnia) յոթհատորանի գործի  առաջին հատորը, ինչպես նաև ֆրանսիական պոեզիայի և արձակի մի շարք թարգմանություններ է արել Հայաստանի գրական մամուլի համար:

Քրիստիան Բատիկեանը երկար ժամանակ մերժում էր տպագիր գրքի կարիքը այս թվայնացված դարաշրջանում, այդ իսկ պատճառով իր նովելները կանոնավոր հրատարակում է « Ինքնագրի » ինտերնետային կայքում: Այսուամենայնիվ, 2016 թվականի դեկտեմբերին «Ինքնագիր գրական ակումբ»-ով  Քրիստիանը հրատարակում է պատմվածքների իր առաջին ժողովածուն՝ «Սուփըր հերոսները կըմեռնին ամրան»:

Կորսված մանկության հետքերով

«Սթիվ Ռաճըրզ մինակ է: Սթիվ Ռաճըրզ ընկեր մ՚ունէր, որ կորսնցուց: Անկէ վերջ մինակ է: Անկէ վերջ հերոս է: Որովհետեւ ցաւ ունի (պէտք է ցաւ ունենաս որ հերոս ըլլաս, առանց ատոր չ՚ըլլար)», –  գրում է Քրիստիանն իր CaptainAmerica նովելում, որ պատմում է նովելի (հակա)հերոսի՝ միայնակ Սաքոյի արկածներով լի կյանքը Ստամբուլում:

Քրիստիանի նովելներում գործողությունները մեծ մասամբ կատարվում են Ստամբուլում՝ հեղինակ-պատմիչի մանկության բնօրրաներից մեկում: Սյուժեն ոչ այնքան գործողություների վայրն է կամ ամերիկյան կոմիքսների հերոսները, այլ մանկության աշխարհի կարոտը, աշխարհ, որ թաղել ենք անցյալում:

Առաջին բախումը չափահասների աշխարհի հետ, կոմիքսների սուպերհերոսների հետ նույնականացում, սեռահասության առաջին ծիլեր … կերպարները հիմնականում մնում են իրենց նեղ շրջանակում փակված և հենց դուրս են գալիս մանկության ապահով կոկոնից, հայտնվում են իրենց նմանների գորշ ու դաժան աշխարհում, ուր տարբերվելու ամենափոքր փորձն իսկ ծաղրի առարկա է դառնում: Այս միաժամանակ թեթև ու ծանրախոհ նովելները խոսում են տարբեր ձայներով:

Խավարի միջից խոսող ձայնը առաջին հայացքից թեթև թվացող պատմվածքներին պոետիկ երանգներ է հաղորդում և պատմում է մանկության ազնիվ, բայց միաժամանակ միամիտ աշխարհի մասին: Բանավոր-խոսակցական լեզվով գրված խորիմաստ և սուր երկխոսությունները ռիթմ են հաղորդում մեծ քաղաքի հայկական թաղամասերում ապրող հերոսների կյանքին,  նրանց փախուստներին դեպի Իշխանաց կղզիներ, ինչպես նաև Գեզի այգու ցույցերին, որոնք 2013 թվականի ամռանը ցնցեցին Ստամբուլը:

Մի կողմ թողնելով ստամբուլյան բարձր հասարակությունը՝ իր պատմվածքներում Քրիստիանը հնչեցնում է բանավոր խոսքի բոլոր ձևերը , երկխոսությունները շաղախում է պոլսահայերի խոսվածքին հատուկ արտահայտություններով, ինչից բեյրութահայ որոշ մաքրամոլների մազերը բիզ-բիզ են կանգնում …

Լեզուն լցնել մի նոր կաղապարի մեջ, ձևափոխել այն, բայց և մնալ հավատարիմ, պատմվածքների մեջ արտացոլել Թուրքիայի հայերի իրական կյանքը՝ առանց իսկապես դրա մի մասնիկը լինելու: Այս իմաստով Բատիկեանի արածը սխրագործություն է. նա միս ու արյուն է տալիս իր անհայրենիք պատմվածքներին, որոնք, այդուհանդերձ, ամուր խարսխված են հստակ մի վայրում՝ մի ներդաշնակ քաոսի մեջ, որ Քրիստիանի ներքին աշխարհների միաձուլումն է: Իր պատմվածքներում հեղինակ-պատմիչը չի իդեալականացնում անցյալը՝ այդ կորուսյալ դրախտը, բայց սգում է սուպերհերոսների մահը, որ մի ժամանակ ուղեկցել էին իր հերոսներին: Չափահաս դառնալուն պես նրանք մահանում են: Բայց Բատիկեանը մեզ նաև ցույց է տալիս, որ մինչև մահանալը, նրանք ավելի քան իրական են եղել:

Գրիգոր Պըլտեան. ուսուցիչ, ընկեր

Հաշվի առնելով այն փաստը, որ սեփական հայրենիք չունեցող սփյուռքահայ գրականությունը տարածվում է Բեյրութից մինչև Լոս Անջելես, կարող ենք միայն ուրախ լինել, որ արևմտահայ երիտասարդ գողներն իրենց հաստատուն տեղն ունեն Հայաստանի Հանրապետությունում, որ, ի տարբերություն կարծրախտով տառապող բեյրութահայ գրական շրջանակների, գրկաբաց ընդունում է նրանց :

Այս ամենին գալիս է գումարվելու ավագ սերնդի հետ ամուր կապը: Այսօր Քրիստիան Բատիկեանը գրական թատերաբեմում է և երբեք առիթը բաց չի թողնում ևս մեկ անգամ հիշեցնելու, որ ամուր ընկերությամբ կապված է իր ավագ գրչակից Գրիգոր Պըլտեանի հետ: Այս կապը մեզ թույլ է տալիս հուսալ, որ նոր բողբոջներ կծլարձակեն ամենուր, ուր նոր տաղանդների համար պարարտ հող կլինի: «Ստեղծել վայրը ուր ըլլալ», մեզ սովորեցրել է Գրիգոր Պլտեանը: Ոչ այնքան սփյուռքահայ և դեռևս ոչ հայաստանցի՝ Քրիստիան Բատիկեանն առանց նախաբանի իրար է խառնում բացահայտն ու խութանշաններ կրող թաքնվածը:

France Arménie / Février 2017

Թարգմանեց Նարե Ֆալաքյանը